Ndtyhij

Assepoester en de goede fee

Assepoester en de fee, er wordt een rijtuig gemaakt van een pompoen. Illustratie door Gustave Doré.

Assepoester op het bal door Gustave Doré

Assepoester en de vogels door Alexander Zick (1845 - 1907)

Assepoester verliest haar muiltje

Assepoester en de prins gaan naar het kasteel

Slot Neuschwanstein inspireerde Walt Disney voor het kasteel van Assepoester

Kasteel van Assepoester in Disney World

Assepoester en de vogels

Assepoester huilt en de fee (of overleden moeder) verschijnt

Assepoester (Frans: Cendrillon; Engels: Cinderella; Duits: Aschenputtel; Afrikaans: Aspoestertjie) is een oud volkssprookje dat thema's rondom onrechtvaardige behandeling en de overwinning daarvan bevat. In Europa zijn er vele varianten bekend.

Oorsprong

De oude Grieks-Egyptische versie van het verhaal, waar de hoofdpersoon de naam Rhodopis draagt, wordt beschouwd als de oudste versie die er is.^[1] Het sprookje werd voor het eerst opgetekend in de eerste eeuw voor Christus, door de Griekse geschiedschrijver Strabo.

De bekendste versie van het sprookje stamt uit 1697 en is afkomstig uit de bundel Sprookjes van moeder de gans van de Franse schrijver Charles Perrault. Deze versie was weer gebaseerd op een literair sprookje door Giambattista Basile (La Gatta cenerentola, 1634). Een andere bekende versie, waarin het meisje Aschenputtel wordt genoemd, is in de 19e eeuw gepubliceerd door de Duitse gebroeders Grimm. Het verscheen in hun serie Kinder- und Hausmärchen als nummer KHM21.

Verhaal

Versie van Perrault

Assepoester moet het vuur aanmaken

Een meisje wordt verplicht al het huishoudelijke werk te doen voor haar gemene stiefmoeder en de twee gemene dochters hiervan. Omdat ze alle vuile karweitjes moet opknappen, zoals 's ochtends het aanmaken van de haard, wordt ze spottend 'Assepoester' genoemd.

Op een dag beveelt een brief van de koning, dat alle meisjes uit het hele land naar het bal moeten komen, opdat zijn zoon, de prins, kan trouwen met het meisje van zijn dromen. Dan blijkt nogmaals de onrechtvaardige stiefmoederlijke behandeling van Assepoester. De dochters van de gemene stiefmoeder krijgen mooie jurken, Assepoester moet het met lompen stellen en wordt zo verhinderd naar het bal te kunnen gaan. Een goede fee tovert haar echter een baljurk met glazen muiltjes en tovert een pompoen en een stelletje muizen om tot een koets met paarden. Om middernacht zal de betovering echter verbroken worden. Assepoester charmeert de prins uitermate, maar niemand herkent haar. Om middernacht ontvlucht zij het paleis, waarbij ze de derde nacht één van haar glazen muiltjes verliest. De prins vindt het muiltje en zweert dat hij het bijzondere meisje zal vinden om met haar te trouwen. Vele meisjes proberen uit alle macht hun voet in het schoentje te wringen. Uiteindelijk past de schoen alleen Assepoester, waardoor alles goed afloopt.

Versie van Grimm

De vrouw van een rijke man wordt ziek. Ze vraagt haar dochtertje altijd goed en vroom te blijven, dan zal God haar helpen. De moeder belooft voordat ze sterft vanuit de hemel op haar dochtertje te blijven letten.

Het volgende voorjaar huwt de vader een nieuwe vrouw en hij krijgt met haar nog twee dochters. Deze meisjes zijn mooi, maar ze hebben een slecht karakter. De oudste dochter van de rijke man wordt nu behandeld als een keukenmeid en moet zich in lompen kleden. Haar gemene jongere halfzusters gooien erwten en linzen in de as, die de oudste zus op handen en knieën weer opraapt. Ze heeft geen bed, maar moet slapen in de as naast de haard. Ze krijgt hierdoor de bijnaam Assepoester.

De vader gaat naar een jaarmarkt en de oudste dochters vragen edelstenen en mooie kleren. Assepoester wil graag het eerste twijgje dat op zijn reis tegen de hoed van vader stoot, als cadeau. Een hazelaartwijg strijkt langs de hoed van de man. Assepoester plant de hazelaar op het graf van haar moeder en begint te huilen. Haar tranen vallen op de twijg, die hierdoor uitgroeit tot een mooie boom. Driemaal daags gaat Assepoester naar het graf en bidt, een wit vogeltje vervult al haar wensen.

De koning geeft een feest dat drie dagen zal duren en alle mooie meisjes worden uitgenodigd. De koningszoon zal namelijk een bruid kiezen en de zussen laten Assepoester helpen als ze zich mooi maken voor het feest. De stiefmoeder geeft Assepoester toestemming naar het bal te gaan, als ze binnen twee uur vele linzen uit de as haalt. Dit lukt Assepoester doordat ze hulp krijgt van de tortelduiven. Maar de stiefmoeder geeft nog steeds geen toestemming, omdat Assepoester geen mooie kleren heeft en niet kan dansen.

Assepoester en de vogels door Ludwig Richter (1803-1884)

Het muiltje past, Aschenbrödel door Carl Offterdinger

Assepoester gaat naar de hazelaar op het graf van haar moeder en smeekt de boom om goud en zilver. De vogels gooien een gewaad van goud en zilver naar beneden en muiltjes die met zijde en zilver zijn geborduurd. Assepoester gaat in deze vermomming naar het feest, waar ze niet herkend wordt door haar zussen en stiefmoeder. De koningszoon danst de hele avond met haar en wil haar thuisbrengen, maar ze springt in de duiventil en ontkomt. De koningszoon praat met Assepoesters vader en vraagt zich af of het mooie meisje zijn dochter kan zijn. De duiventil wordt doormidden gehakt, maar niemand wordt gevonden. Assepoester is al naar de hazelaar gerend en heeft haar grijze jakje weer aangetrokken.

De volgende dag gaat Assepoester opnieuw naar de hazelaar en vervolgens komt ze in een nog mooiere jurk naar het feest. Opnieuw danst de koningszoon alleen met haar en hij wil haar volgen, om te zien waar ze woont. Assepoester kan ontkomen en klimt in een perenboom. De vader vraagt zich opnieuw af of het mooie meisje zijn dochter is en de boom wordt omgehakt. Assepoester is dan echter al weer thuis en zit in de keuken in haar grijze jakje. De derde dag gaat ze weer naar het boompje en krijgt een nog mooier gewaad dan de vorige dag, ze heeft nu gouden muiltjes. Alle gasten zijn sprakeloos als ze haar op het feest zien.

De koningszoon danst de derde avond opnieuw alleen met Assepoester. Hij heeft de hele trap met pek laten besmeren, zodat Assepoester niet kan ontkomen zoals de vorige avonden. Het linkermuiltje van Assepoester blijft steken op de trap en de koningszoon ziet dat het klein en sierlijk is. De volgende ochtend laat de koningszoon het meisje zoeken in zijn rijk. Alleen de vrouw die het muiltje past, zal zijn vrouw kunnen worden.

De twee stiefzussen van Assepoester passen de muil, maar hun voeten zijn te groot. De stiefmoeder pakt een mes en hakt de teen van haar dochter af, als koningin hoeft het meisje toch niet meer te lopen. De stiefzus verbijt haar pijn en gaat naar de koningszoon. Hij rijdt met het meisje naar het kasteel, maar komen langs het graf en twee duifjes zitten in de hazelaar. De duifjes roepen dat het niet de ware bruid kan zijn, de muiltjes zijn veel te klein. De koningszoon ziet dan het bloed uit het muiltje lopen en brengt de valse bruid weer thuis. De andere zuster hakt nu een stuk van haar hiel af op aanraden van haar moeder en stapt met veel pijn in het muiltje. Ook zij wordt meegenomen op het paard van de koningszoon, maar de duifjes waarschuwen opnieuw. De koningszoon ziet dat de kousen van dit meisje rood kleuren en ook zij wordt thuisgebracht.

De koningszoon vraagt de vader of hij niet nog een dochter heeft, waarop de vader vertelt over het onooglijke oudste meisje. Assepoester wordt geroepen, waarop de koningszoon haar herkent en meeneemt. De duifjes gaan op de schouders van Assepoester zitten. Tijdens de bruiloft komen de valse zusters, ze willen profiteren van het geluk van Assepoester. De duiven pikken de twee valse zusters hun beide ogen uit, waardoor ze levenslang voor hun valsheid zijn gestraft met blindheid.

• 
  

  

  
  

  
  

  De linzen worden geraapt
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  De vogels brengen een mooie jurk
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  De prins volgt Assepoester
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Assepoester en de prins gaan naar het kasteel
  

  
  

  
  

Achtergronden

• De versie die is opgetekend door de gebroeders Grimm komt uit Hessen en is samengesteld uit drie verhalen, waarvan één uit Zwehrn.


• Assepoester houdt in de versie van de gebroeders Grimm een band met haar overleden moeder en het hemelse rijk, de duiven zijn er boden van. Er komt in deze versie geen goede fee voor.


• In de versie van de gebroeders Grimm krijgt Assepoester drie soorten muiltjes, ze verliest een gouden muiltje.


• "Poesten" is een Middelnederlands woord voor blazen. Assepoester betekent dus "zij die in de as blaast om het vuur aan te wakkeren". Dit wordt uitgelegd als de nederigste plaats, maar verwijst anderzijds juist naar degene die voor het heilige haardvuur zorgt (een priesteres).


• Middernacht is het tijdstip waarop volgens de overlevering vaak griezelige of magische dingen plaatsvinden. Dit motief terug te vinden in allerlei sprookjes en volksverhalen.


• In een preek over Efeziers 4:1-10 uit 1544^[2] gebruikt Luther Assepoester (Aschenbrödel) als metafoor voor Maria die door God gekozen wordt in plaats van de rijke dochters van Annas en Kajafas.


• De Oud-Noorse Assepoester wordt Askungen (ask = as / unge = kind) genoemd, zij is telg van de edele es Yggdrasil.

Parallellen met andere verhalen

• Ook in Eenoogje, tweeoogje en drieoogje (KHM130) speelt een boom die goud en zilver geeft een rol.


• De moeder van de hoofdpersoon sterft ook aan het begin van De drie mannetjes in het bos (KHM13), Van de wachtelboom (KHM47), Sneeuwwitje (KHM53), Bontepels (KHM65) en Het klosje, de schietspoel en de naald (KHM188).


• Ook in De twee reisgezellen (KHM107) worden ogen uitgestoken.


• De twee duiven die de ogen van de jaloerse zusters uitpikken, doen denken aan Huginn en Muninn (de raven van Odin. Ook zij oordelen over de daden van de mensen.


• In Rhodopis brengt de valkgod Horus een van de slippers van het meisje naar de farao. Die herkent hierin een teken van de god en laat het meisje zoeken in zijn rijk. Het Oog van Horus is het alziend oog.


• De drie feesten komen in veel sprookjes voor, bijvoorbeeld in Bontepels (KHM65), De ware bruid (KHM186) en Schaapsvel (een sprookje uit Vlaams-Brabant).


• De drie mooie gewaden zijn een gift van Assepoesters overleden moeder. Ze verwijzen naar het spinnen van de levensdraad. Overeenkomsten zijn te vinden in de De drie spinsters (KHM14) en de drie Nornen uit de Noordse mythologie: meisje, dame en oude vrouw. Andere parallellen zijn de drie goede feeën uit Doornroosje (KHM53), de draad van Ariadne en het labyrint van de Minotaurus en Moira, de drievoudige schikgodin uit de Griekse mythologie. Frigg spint de wolken en Vrouw Holle schudt haar beddengoed, zodat sneeuwvlokjes (of veren) verschijnen. (Zie ook triade).


• Het Indonesische verhaal Op zoek naar Candra Kirana heeft ook overeenkomsten. Ook hier wordt een meisje slecht behandeld en haar pleegzussen willen trouwen met een mysterieuze man, die echter op zoek is naar een speciale vrouw.


• In Engeland is Little Polly Flinders (who sat among the cinders - die zat tussen de sintels) bekend.


• De verhalencyclus Duizend-en-een-nacht bevat een verhaal De verloren enkelband, dat eigenlijk hetzelfde verhaal is.


• 
  Bontepels (KHM65) vertoont ook overeenkomsten.

De glazen muiltjes

Over de herkomst van de glazen muiltjes van Assepoester bestaat geen eenduidigheid.

Een mogelijke verklaring is dat ze eerst van eekhoornbont waren. Het bont van de tweekleurige Russische eekhoorns heet in het Frans vair en is onder die naam ook in de heraldiek bekend. Dit woord klinkt in het Frans hetzelfde als verre (glas). Bij het vertellen van het verhaal zouden Assepoesters sloffen, door de generaties van vertellers of wellicht door Perrault zelf, in glazen muiltjes zijn veranderd.^[3] Niet iedereen accepteert deze verklaring echter; volgens André Lefèvre (bewerker van Perraults Contes) vormen de glazen muiltjes een oorspronkelijk element van het verhaal en zijn ze te herleiden tot een zonnemythe.^[4]

In de versie van de gebroeders Grimm gaat het om muiltjes met borduursel. Assepoester verliest op de derde avond een gouden muiltje op de trap.

Bewerkingen

Media afspelen

Cinderella (1911)

In de loop van de tijd zijn er van het klassieke sprookje veel bewerkingen voor film, theater en musical gemaakt.

• In 1874 werd in Circus Oscar Carré het sprookjesverhaal Assepoester opgevoerd. Het bijzondere van dit optreden was dat het vrijwel geheel door kinderen werd gespeeld, met in de hoofdrol Kätchen Carré (artiestennaam van de Nederlandse paardrijdster Cornelia Adriana de Gast)^[5]. Het kinderboek Asschepoester in het cirque Carré' uit 1876 verwijst naar dit optreden.
  


• Het verhaal werd in 1950 als animatiefilm uitgebracht door de Walt Disney Company. Deze verfilming is gebaseerd op het sprookje zoals Perrault dat optekende.


• Voorts werd er een televisiemusical Cinderella geschreven door Rodgers & Hammerstein.


• 
  Rossini schreef de opera La Cenerentola. Sergej Prokofjev schreef een balletstuk genaamd Cinderella. De Franse Componist Massenet schreef eveneens een opera in 1895: Cendrillon.


• Van het verhaal is in 1999 door Studio 100 een musicalbewerking gemaakt, waarin Maike Boerdam de rol van Assepoester en Chris Van Tongelen de rol van de prins vertolkte.


• In 2007/2008 werd in het Efteling Theater de musical Assepoester opgevoerd, naar de televisiemusical van Rodgers & Hammerstein, geproduceerd door de Efteling in samenwerking met V&V Entertainment. Na de speelperiode in Nederland was de voorstelling ook in Antwerpen te zien.


• In de film Shrek the Third (2007) speelt Assepoester ook een rol. Ze is in de film een lichtelijk nerveus type dat de hele dag alles schoonmaakt.


• In de tweede serie van de Sprookjesboom van Efteling Media speelt Assepoester ook een rol.


• In de film A Cinderella Story is het verhaal van Assepoester verwerkt. Ook in het vervolg Another Cinderella Story komt het verhaal voor.


• De film Ever After gebruikt het sprookje als hoofdthema en ook in de film "Ella Enchanted" komen elementen uit het sprookje voor.


• In The 10th Kingdom komt koningin Assepoester voor.


• In de musical Into the woods van Stephen Sondheim is Assepoester een van de navertelde sprookjes. De verhaallijn kruist die van andere bekende sprookjes. In de tweede akte is te zien wat er met Assepoester gebeurt nadat ze is getrouwd.


• De Nederlandse tv-film Assepoester: een modern sprookje (2014) geeft een gemoderniseerde versie van het verhaal.


• In 2015 kwam er opnieuw een film uit gebaseerd op het verhaal, Cinderella.

Zie de categorie Cinderella van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.