Ndtyhij

Joodse Gemeenschap in Nederland
Synagoge van Groningen in de Folkingestraat
Totale bevolking	30.000 - 40.000
Verspreiding	Amsterdam, Amstelveen, Den Haag
Taal	Nederlands
Geloof	Jodendom, geen gezindte
Verwante groepen	Sefardische Joden uit Spanje, Asjkenazische joden uit centraal en oostelijk Europa
Portaal    Landen & Volken

Grenspaaltje eind 18de eeuw begin 19de eeuw langs de Vecht bij Zandweg 29 in Maarssen, van historische betekenis vanwege de herinnering aan de joodse periode in de geschiedenis van Maarssen (1650-1980). Deze paaltjes markeerden ten behoeve van de joodse inwoners, de grens van het gebied waarbinnen zij op Sabbat wel goederen mochten dragen.

De joodse gemeenschap in Nederland bestaat uit verschillende stromingen, variërend van orthodox tot uiterst liberaal jodendom.

In Nederland leven heden ten dage naar schatting tussen de 30.000 en 40.000 joden. De meerderheid van hen woont in Amsterdam en in Amstelveen. Een aanzienlijk deel van hen, waaronder vrijwel alle traditioneel-religieuze joden, woont in de Amsterdamse wijken Rivierenbuurt, Oud-Zuid en Buitenveldert. In deze wijken zijn veel synagogen te vinden, alsmede alle joodse scholen en koosjere winkels. Mediene is de naam van de gezamenlijke joodse gemeenschappen in Nederland buiten Amsterdam.

Geschiedenis

Zie Geschiedenis van de Joden in Nederland voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

In de middeleeuwen waren al Joodse gemeenschappen in het huidige Nederland. De oudst bekende gegevens komen uit 's-Hertogenbosch, waar zich in 1164 een groep Joden vestigde. De eerste grote groep kwam naar Nederland aan het einde van de 16e eeuw. Dit waren Sefardische Joden die waren gevlucht voor de inquisitie in Spanje en Portugal. In de 17e eeuw woedde de Dertigjarige Oorlog. Asjkenazische Joden uit centraal- en oostelijk Europa weken uit naar Nederland.

Stromingen

Er zijn in Nederland verschillende stromingen, hieronder ingedeeld op graad van titulaire religiositeit: traditioneel of orthodox jodendom, met als belangrijkste exponent het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap en de kleinere maar qua aanwezigheid van haar leden in Nederland oudere broeder het Portugees-Israëlitisch Kerkgenootschap, voorts: het progressief of liberaal jodendom.

De grootste is het NIK, op afstand gevolgd door de liberale LJG en het Sefardische PIK, dat op verre afstand gevolgd wordt door Masorti, Beit Ha'Chidush (Huis van Vernieuwing), de Masortigemeente in Weesp en tot slot de Open Joodse Gemeente Klal Israël.

Traditioneel Asjkenazisch jodendom

Synagoge Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap, Rotterdam Blijdorp

De Portugees-Israëlietische Esnoga aan het Mr. Visserplein in Amsterdam

Het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap is veruit de grootste organisatie in het Nederlandse jodendom; het is ruim twee keer zo groot als het Liberale Verbond en dertien keer zo groot als het Portugese Israëlitisch Kerkgenootschap. Het NIK beheert meer dan 40 functionerende synagogen in heel Nederland (waarvan dertien in groot-Amsterdam) en ruim 350 begraafplaatsen. De rabbijnen leiden in samenwerking met hun bestuursleden de Nederlandse joodse gemeenschap.

Het NIK is de grootste en belangrijkste vertegenwoordiger van het Nederlandse jodendom en om die reden is deze organisatie ook opgericht. Koning Willem I vond in 1814 (naar Frans voorbeeld) dat de joodse gemeenten zich moesten verenigen in één organisatie. Tot die tijd had iedere joodse gemeente nog een grote bestuurlijke autonomie, maar dit veranderde in de loop van de negentiende eeuw als gevolg van de Verlichting. In plaats van vreemdelingen werden joden Nederlandse burgers die voor de wet gelijk waren aan christelijke medeburgers. Vandaar dat het NIK ook 'Israëlitisch' werd genoemd. De zittende macht beschouwde joden officieel niet langer als een apart volk ('de Joodsche Natie'), maar als burgers van de Israëlitische godsdienst. Het chique begrip Israëlitisch moest ook iets verhullen. 'Joden' was toentertijd zo'n gangbaar scheldwoord dat sommige mensen tot op de dag van vandaag van 'joodse mensen' spreken om te benadrukken dat het hier echt om mensen gaat. Dat de staat in die tijd nog vanzelfsprekend een christelijke macht was blijkt uit de term 'kerkgenootschap', een term die uiteraard niet van joodse oorsprong is.

Op zijn hoogtepunt in 1877 vertegenwoordigde het NIK 176 Gemeenten. Steeds meer joden migreerden echter naar de hoofdstad. Voor de Tweede Wereldoorlog was het aantal joodse gemeenten daardoor al teruggelopen tot 139.

Op het moment zijn er 40 joodse gemeenten aangesloten bij het NIK. De joodse Gemeenten staan bekend als Nederlands Israëlitische Gemeente (plaatsnaam) of NIG (plaatsnaam), met uitzondering van enkele gemeenten, zoals die van Amsterdam en Maastricht. Zij staan bekend als Nederlands-Israëlietische Hoofdsynagoge of NIHS. Zij delen een gezamenlijk hoofdkantoor in de Amsterdamse wijk Buitenveldert, nabij de Vrije Universiteit en het VU Medisch Centrum.

Portugees-Israëlietische Gemeente (traditioneel)

De Portugees-Israëlietische Gemeente (PIG) vertegenwoordigt de Sefardische joden in Amsterdam. Zij beschikt over twee synagoges: de immense eeuwenoude Esnoga aan het Mr. Visserplein, nabij het Waterlooplein, en de kleine PIG-synagoge te Amstelveen.^[1]
Daarnaast beheert ze ook enkele Portugese begraafplaatsen waaronder de begraafplaats Beth Haim (Huis des Levens) in Ouderkerk aan de Amstel. Het is Nederlands oudste joodse begraafplaats.

Masorti jodendom (traditioneel)

Masorti jodendom heeft als onderscheidend kenmerk dat men de Halacha weliswaar centraal stelt, maar qua interpretatie van wat de Halacha is, kan verschillen van de Orthodoxie.
Grote verschillen liggen in het feit dat bij het Masorti-jodendom, dat in Amerika bekendstaat als 'Conservative' en zich tussen Orthodox en Reform in bevindt, mannen en vrouwen gelijke taken kunnen hebben in de gebedsdiensten en dat zij meestal gemengd zitten. Er zijn echter grote verschillen tussen lokale gemeenten. Zo heeft de Gemeente Masorti Almere-Weesp de traditionele rolverdeling tussen man en vrouw in de eredienst, maar heeft de Masorti Joodse Gemeente Beth Shoshanna Deventer een zogenaamd egalitair minjan, waarbij vrouwen en mannen gelijkwaardig zijn.
Aan de gemeenten van Masorti Nederland (MN), die nog in opbouw zijn, is rabbijn David Soetendorp, jongere broer van zijn collega-rabbijn Awraham Soetendorp, verbonden; zij maken daarnaast gebruik van de diensten van buitenlandse rabbijnen, die geregeld Nederland bezoeken.^[2]

Liberaal jodendom

Het Liberaal Jodendom is georganiseerd in het Nederlands Verbond voor Progressief Jodendom, de landelijke koepel van de Liberaal Joodse Gemeenten (LJG) en Progressief Joodse Gemeenten (PJG), het is de progressieve tegenhanger van het NIK. Deze organisatie bestaat uit tien gemeenten. De LJG beheert vier begraafplaatsen (Hoofddorp, Amstelveen, Rijswijk en Enschede). De LJG heeft verschillende synagoges door Nederland verspreid, te weten in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, Den Haag, Tilburg, Haaksbergen, Dieren, Heerenveen en Zuidlaren. De gemeente Flevoland beschikt nog niet over een eigen onderkomen. Zowel de landelijke overkoepelende organisatie als de afzonderlijke gemeenten staan bekend als 'LJG'.^[3]
Onder dezelfde koepel ressorteren het studiecentrum Rimon en de uitgeverij Sja'ar, het Robert Levisson Instituut voor de opleiding van rabbijnen, voorgangers en overig kader, en is men geaffilieerd met de Progressief Joodse jongerenbeweging Netzer. Ook werkt men samen met de Progressief Joodse Zionistische organisatie ARZA. Internationaal opereert men onder de koepel van de World Union for Progressive Judaism, de WUPJ.

Beit Ha'Chidush (BHC) bestaat sinds 1995 uit een gemeente in Amsterdam, die drie keer per maand een dienst heeft. De gemeente heeft sinds 1 juni 2015 als rabbijn Tamarah Benima. BHC houdt zijn activiteiten in de Uilenburger Synagoge. BHC valt onder het Reformjodendom.^[4]

Klal Israël of voluit de Open Joodse Gemeente Klal Israël, bestaat sinds 2005 en is een progressief-joodse gemeente in Delft (synagoge Koornmarkt), die tweewekelijks samenkomt voor sjoeldiensten en lernbijeenkomsten (studiebijeenkomsten). Klal Israël is een egalitaire gemeente, waarin alle leden, ongeacht hun geslacht of seksuele geaardheid, gelijkwaardig zijn. Ook staat Klal Israël open voor mensen die niet halachisch joods zijn, maar wel via bijvoorbeeld een Joodse vader of grootouder sterk verbonden zijn met het jodendom. Klal Israël is internationaal verbonden met de Joodse Reconstructionistische Beweging (Jewish Reconstructionist Federation).^[5][6]

Minyan HaMakor is aangesloten bij Aleph Alliance for Jewish Renewal. De focus is Joodse spiritualiteit. Minyan HaMakor staat open voor ieder met een Joodse achtergrond of giur en hun partners, en voor hen wiens hart hen drijft te onderzoeken of Jodendom hun pad is en voor wie dit een sterk verlangen is. Rabbijn is Hannah Nathans die haar smicha ontving van Aleph.^[7]

Scholen

In Nederland bestaan drie joodse scholen, alle drie in Amsterdam: twee zijn voor respectievelijk basis- en voortgezet onderwijs vanuit een traditionele invalshoek, de derde is op een volledig orthodoxe invalshoek gebaseerd en combineert basis- en voortgezet onderwijs in een enkel gebouw en organisatie, gescheiden naar geslacht. Alle zijn op geringe afstand van elkaar gevestigd in de Amsterdamse wijk Buitenveldert.

Tot deze drie scholen worden alleen halachisch joodse leerlingen toegelaten. Kinderen met alleen een joodse vader, of kinderen van wie de moeder (of grootmoeder, etc.) een bekering tot niet-orthodox jodendom heeft ondergaan, en dus naar de opvatting van het traditionele jodendom niet als joods worden beschouwd, worden op geen van de scholen toegelaten. Dit is eind jaren 80 onderwerp van een rechtszaak geweest, toen de ouders van een kind waarvan de moeder bij de LJG was bekeerd, trachtten hun kind op de Maimonides-school toegelaten te krijgen en werd geweigerd. De Hoge Raad oordeelde destijds dat de JSG Maimonides het recht had om het kind te weigeren.^[8]

Rosj Pina en Maimonides

Rosj Pina en Maimonides zijn onderdeel van het Joods Bijzonder Onderwijs. Rosj Pina verzorgt basisonderwijs vanuit een orthodox oogpunt maar met respect voor een niet-orthodoxe leefwijze van kind en ouders. Er wordt gemengd onderwezen. De school is geaffilieerd met het NIK en de NIHS en PIG Amsterdam, de voornaamste orthodoxe organisaties.^[9]

De Joodse Scholengemeenschap Maimonides verzorgt voortgezet onderwijs vanuit een vergelijkbaar oogpunt. Het onderwijs is op seculier gebied identiek aan het onderwijs op iedere andere school. In aanvulling wordt er ook onderwijs gegeven op verschillende niveaus in het jodendom, joodse geschiedenis en Ivriet (Hebreeuws). De school staat open voor zowel seculiere als traditioneel-gelovige joden. Zo is er een dagelijkse (niet-verplichte) ochtenddienst en heeft men vrij met de joodse feestdagen. Wie niet in Amsterdam woont kan op vrijdagmiddag eerder vrij krijgen, zodat men voor het begin van de sjabbat thuis kan zijn.^[10]

Cheider

Het Cheider verzorgt onderwijs op alle niveaus: peuterspeelzaal, kleuterschool, basisschool, en voortgezet onderwijs (VMBO, havo, vwo), alsmede speciaal onderwijs. Dit alles is gevestigd in één enkel gebouw, met in totaal ongeveer 300 leerlingen.

De school heeft een streng religieus (charedisch) uitgangspunt. Jongens en meisjes zijn na de kleuterklassen gescheiden, tijdens alle lessen en pauzes, en hebben ook eigen schoolpleinen en ingangen; binnen het gebouw loopt een scheiding waar alleen personeel doorheen mag.
Er zijn ook ouders van minder orthodoxen huize die hun kinderen hiernaartoe sturen.^[11]

Volwassenenonderwijs

Het Kollel Chacham Zwi verzorgt onderwijs aan getrouwde (jonge)mannen die tot de charedische, ofwel strikt-orthodoxe wereld behoren. Circa 5 mannen studeren in het Kollel. Het Kollel is gevestigd in de Beth hamedrosh ets chaim "בית המדרש עץ חיים" Hoofd van het kollel, ofwel Rosj Kollel, is de Britse rabbijn Ball.

Het Nederlands Israëlitisch Seminarium (NIS) verzorgt formeel deeltijd volwassenenonderwijs in joodse onderwerpen zoals Talmoed en Halacha, alsmede Bijbels en Modern Hebreeuws, Thora-commentaren en andere onderwerpen. Rector van het Seminarium is rabbijn Raphael Evers.^[12]

Het Beth Hamidrash Ets Chajiem geeft ruimte aan mensen om samen te leren.

Joods Educatief Centrum Crescas is een onafhankelijk instituut voor joodse educatie aan volwassenen. Crescas heeft geen formele binding met één van de joodse kerkgenootschappen. Door het geven van cursussen en lezingen op diverse joodse gebieden probeert Crescas de joodse identiteit binnen de Nederlands-joodse gemeenschap te versterken. Het Crescas-programma bestrijkt een breed scala aan joodse onderwerpen.

Joodse organisaties in Nederland

Vele joodse organisaties zijn in Nederland actief, op allerlei gebieden. Er zijn jeugdverenigingen, sportverenigingen, vrijwilligersorganisaties, zionistische verenigingen, van zowel seculiere, liberale als orthodoxe signatuur.
Een kleine selectie:

• Chabad Nederland – organisatie ter ondersteuning van het joodse leven in Nederland.


• Ahawat Jisraeel - organisatie ter ondersteuning van het joodse leven in Nederland.


• Nederlands Israelitisch Seminarium – volwassenenonderwijs op een breed joods terrein.


• Arza, een liberaal-joodse zionistische vereniging, die grote waarde hecht aan de rijke verscheidenheid van het joodse religieuze, culturele en historische erfgoed. ARZA Nederland is een lidorganisatie van ARZENU (wereldfederatie van Progressief Joodse Zionisten) die de politieke arm is van de WUPJ (Wereldunie voor Progressief Jodendom).^[13]
  


• Agudas Yisroël, een Nederlandse tak van de gelijknamige wereldwijd opererende charedische organisatie.


• 
  Een Ander Joods Geluid is een actiegroep, die zich het politieke debat en de kritische meningsvorming over Israël en het betwiste gebied ten doel stelt.^[14]
  


• 
  Ichoed Haboniem-Dror beHolland (HDNL) is een socialistische-zionistische, Joods-seculiere en -culturele jeugdbeweging in Nederland.


• 
  Bne Akiwa is een religieus-zionistisch jeugdbeweging in Nederland.

Nederlandse rabbijnen

Opperrabbijn Binyomin Jacobs

Enkele bekende Nederlandse rabbijnen zijn:

Traditioneel-Joodse (orthodoxe) rabbijnen (NIK)

• 
  Opperrabbijn Aryeh Ralbag, opperrabbijn van de NIHS Amsterdam, Den Haag en Rotterdam.


• Opperrabbijn Binyomin Jacobs, opperrabbijn Inter Provinciaal Opper Rabbinaat (IPOR).^[15]
  


• Rabbijn Raphael Evers, NIK-rabbijn (media, Nederlands Israelitisch Semenarium)


• Rabbijn Huisman, Hoofdrabbijn gevangenis (Amsterdam)


• Rabbijn E.M. Maarsen, NIK rabbijn (kashroet)


• Rabbijn Ing. Jitschak Vorst, em. van Amstelveen.


• Rabbijn Z. Spiero (Amsterdam)


• Rabbijn Yehoedah Vorst (Rotterdam)


• Rabbijn A.L Heintz (Utrecht)


• Rabbijn Wolff (Amsterdam)


• Rabbijn S. Spiero (Haarlem)


• Rabbijn S. Evers (Amersfoort)


• Rabbijn Stiefel (Flevoland)


• Rabbijn Schapiro (Limburg)


• Rabbijn Levine (Nijmegen)


• Rabbijn Katzman (Den Haag)


• Rabbijn Groenewoudt (Amstelveen)


• Rabbijn Philipson (Enschede)

Traditioneel-Joods Young Yisraeel

Rabbijn Sebbag

Traditioneel - Beth Hamidrash (zelfstandig)

Rabbijn Padwa

Traditioneel - Collel Chaham Zvi (zelfstandig)

Rabbijn Boll

Traditioneel - Joods (Portugees Israelitisch Kerkgenootschap)

Rabbijn Toledano

Liberaal Joodse (Progressieve) rabbijnen (LJG)

Rabbijn Awraham Soetendorp

• Rabbijn Awraham Soetendorp, em. rabbijn van LJG Den Haag.


• Rabbijn Menno ten Brink, eerste rabbijn van LJG Amsterdam en van de Joodse Gemeente Paramaribo, decaan van het Levisson Instituut.


• rabbijn Ira Goldberg, tweede rabbijn van de LJG Amsterdam.


• rabbijn Marianne van Praag, rabbijn van de LJG Den Haag, LJG Gelderland en LJG Flevoland en hoofd van de BeroepsVoorbereidende Vorming van het Levisson Instituut.


• rabbijn Albert Ringer, rabbijn van de LJG Rotterdam en LJG Twente.


• rabbijn Tamarah Benima, rabbijn van de PJG Noord-Nederland en voormalig hoofdredacteur van het NIW, sinds 1 juni 2015 rabbijn van Beit ha'Chidush


• rabbijn Navah-Tehila Livingstone, rabbijn van de LJG Utrecht.


• rabbijn Corrie Zeidler, rabbijn van de LJG Brabant.


• rabbijn Kineret Sittig, freelance rabbijn en lid van het College van Rabbijnen.


• rabbijn Hetty Groeneveld, freelance rabbijn en lid van het College van Rabbijnen.


• rabbijn David Lilienthal, em. rabbijn van LJG Amsterdam, em. decaan van het Levisson Instituut.

Overige rabbijnen in Nederland

• Rabbijn Elisa Klapheck, voormalig rabbijn van Beit ha'Chidush, thans rabbijn in Frankfurt


• Rabbijn Hannah Nathans, voormalig rabbijn van Beit ha'Chidush, thans rabbijn van de Open Joodse Gemeente Klal Israël in Delft en HaMakor, Centrum voor Joodse Spiritualiteit


• Rabbijn Issachar Tal
  

Media

• 
  Joods Nu - kwartaalblad Nederlands Verbond voor Progressief Jodendom^[16]
  


• 
  Joodse Omroep - een Nederlandse zendgemachtigde


• 
  Nieuw Israëlietisch Weekblad (NIW) - nieuws- en opinieblad, opgericht 4 augustus 1865


• 
  Nefesh TV - Joodse uitzendgemachtigde op Lokale Omroep Amsterdam^[17]
  


• NIK Hakehillot Nieuws - joods nieuws, dagelijks uit binnen- en buitenland^[18]
  


• 
  Orot TV - stichting die zich inzet om Joodse en niet-Joodse Nederlanders bij elkaar te brengen middels korte films op social media^[19]
  

Zie ook

• Lekstraatsynagoge

Externe links

• Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap


• Nederlands Verbond voor Progressief Jodendom


• Chabad-Lubavitch Nederland


• Beit ha'Chidush


• Masorti Nederland


• Klal Israel


• Beth Shoshanna

Jodendom (Portaal)
Joden · Thora · Parochet · Tenach · Misjna · Talmoed · Tosefta · Kabbala · Literatuur · Halacha · Mitswa · Tsedaka · Kasjroet · Briet · Ketoeba · Sjabbat · Gebed · Feestdagen · Maanden · Jaartelling · Geschiedenis · Ark · Tempel · Sjoel · Rabbijn · Chazan · A tot Z Heiligdommen: Tabernakel · Tempel van Salomo · Tempel van Ezra en Herodes · Tempel van Ezechiël

Richtingen in het jodendom (Portaal)
Rabbijns: orthodoxen · masorti (conservatieven) · liberalen           Niet-rabbijns: karaïeten Onderverdeling modern-orthodoxen: religieus zionistisch (mizrachie) Onderverdeling ultra-orthodoxen (charedisch): chassidisch · mitnagdiem (Litouws) · sefardisch orthodox Jodendom in: België · China · Israël · Marokko · Nederland · Nederlandse koloniën · Suriname