Ndtyhij

Isle of Man Ellan Vannin (Details) (Details) Basisgegevens Officiële landstaal Engels en Manx Hoofdstad Douglas Regeringsvorm Brits Kroonbezit Oppervlakte 572 km² [1] Inwoners 84.497 (2011)[2] 88.815 (2017)[3] (0000155271 155,3/km² (2017)) Overige Motto (la:) Quocunque Jeceris Stabit (Whithersoever you throw it, it will stand) Volkslied Isle of Man National Anthem Munteenheid Isle of Man-pond (GBP) UTC 0 Web | Code | Tel. .im | uk | 44 Topografie Portaal: Landen & Volken

Het eiland Man (Engels: Isle of Man of Mann, Manx: Ellan Vannin^[4] of Mannix) is een eiland in de Ierse Zee. Het is net als de Kanaaleilanden een Brits Kroonbezit. Het is geen onderdeel van het Verenigd Koninkrijk (al wordt het daar vaak mee geassocieerd), noch van de Europese Unie. Het staatshoofd is Elizabeth II, die de titel Lord of Mann voert. De staatsvorm is een constitutionele democratie.

Etymologie

De naam van het eiland is mogelijkerwijs afgeleid van de naam van de Keltische god van de zee, Manánnan Mac Lir. Manx is de genitief van Man in het Engels, in de betekenis '(afkomstig) van Man'. Manx is ook de benaming voor de inwoners van het eiland en eveneens van de Manx-Gaelische taal, die behoort tot de Keltische talen.

Taal

Het Manx, een dialect van de Gaelische talen, is de enige Keltische taal die vaag het alfabet en de spellingsregels van het Engels volgt; dit komt doordat de taal in de vroege zeventiende eeuw door Engelstaligen voor het eerst werd gedocumenteerd. De spelling wijkt daardoor sterk af van de spelling van het Iers- en Schots-Gaelisch.

Halverwege de negentiende eeuw werd het duidelijk dat het Manx ging uitsterven. Een actiegroep voor de studie en bevordering van de taal werd opgericht onder de naam Yn Çheshaght Ghailckagh. De laatste oorspronkelijke moedertaalspreker was Ned Maddrell, die in 1974 overleed. Thans wordt getracht de taal nieuw leven in te blazen. De taal wordt, als cultureel erfgoed, op school onderwezen, een beslissing die er kwam na druk van Alan Heusaff, voorzitter van de Keltische Liga. Er zijn geluidsopnamen van Maddrell en van een aantal anderen van die laatste sprekers, die gebruikt werden voor het samenstellen van cursussen.
Zo'n twee procent van de bevolking is de taal nu machtig.

Katten

Een opvallend verschijnsel op het eiland is dat de huiskattenpopulatie grotendeels staartloos of stompstaartig is, en dat al sinds eeuwen. Dit natuurlijke kattenras is genoemd naar het eiland: Manx.

Geschiedenis

Zie ook: Geschiedenis van het eiland Man

Middeleeuwen

Man werd in de vijfde eeuw gekoloniseerd door voornamelijk Ierse Kelten, maar in later tijden trokken er ook Kelten vanuit Schotland naar het eiland toe. De langdurige invloed van het Ierse christendom blijkt uit de aanwezigheid van een Ierse round tower van eind tiende eeuw op St Patrick's Isle op het domein van het Kasteel van Peel. In de negende eeuw was Man in handen van de Noormannen, die er een belangrijke uitvalsbasis voor hun schepen van maakten en zich er snel vestigden en mengden met de lokale bevolking. Naar Noors voorbeeld werd er in 979 een parlement ingesteld, de Tynwald, dat nog steeds bestaat en jaarlijks bijeenkomt. De regering van Man stelt^[5] hiermee het 'oudste ononderbroken democratische parlement ter wereld' te hebben, een eer die gedeeld wordt met IJsland waar tezelfdertijd door Noormannen een dergelijk systeem werd opgezet. Tot 1265 vormde Man met de Hebriden een eigen koninkrijk, dat onderworpen was aan de Noorse Kroon. Na afloop van de Schots-Noorse Oorlog viel het tot 1346 onder Schotse soevereiniteit en vervolgens onder de Engelse. De koningin van Engeland is echter slechts de Lord of Man en laat zich op het eiland vertegenwoordigen door een gouverneur.

Eerste en Tweede Wereldoorlog

Op het eiland Man hield de Britse regering gedurende de Eerste en de Tweede Wereldoorlog meerdere duizenden burgers gevangen in interneringskampen.

Zie Interneringskampen op het eiland Man voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Geografie

Het eiland is 572 km² groot. Het ligt niet ver buiten de Solway Firth, een firth op de grens van Schotland en Engeland. Engeland, Ierland, Schotland en Wales bevinden zich op ongeveer gelijke afstanden. Op Man wonen 88.815 (2017) mensen, voornamelijk in de steden aan de kust. De hoofdstad en grootste stad van het eiland is Douglas. Andere steden zijn Ramsey, Peel, Castletown en Port Erin.

Op Man heerst een gematigd zeeklimaat met een zacht karakter door de beschutte ligging. Door de zachte winters kunnen er, ondanks de vrij noordelijke ligging, palmen groeien aan de zuidkust.

Het hoogste punt is Snaefell (621 m).

Bestuur

Man maakt geen deel uit van het Verenigd Koninkrijk en evenmin van de Europese Unie. De Britse regering behartigt overigens wel de buitenlandse betrekkingen en defensie, en heeft invloed op de wetgeving. Het eiland heeft zijn eigen rechtswezen en sociale voorzieningen. Ook zijn er een eigen belastingstelsel, postzegels en munt.

Het wapen vertoont een trinacrie, een heraldisch symbool dat op onafhankelijkheid duidt.

Bestuurlijke indeling

Zie Bestuurlijke indeling van Man voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Man is voor het lokaal bestuur ingedeeld in districten met een eigen lokaal bestuur.

Economie

Bronnen van inkomsten zijn landbouw en visserij. Door de afname van het toerisme werd de industriële bedrijvigheid bevorderd. Door het eigen belastingstelsel vestigen veel bedrijven zich als brievenbusfirma op het eiland. Het is hierdoor een belastingparadijs geworden. 6,8 miljoen documenten van de Paradise Papers waren afkomstig van advocatenkantoor Appleby (gevestigd op het eiland Mann).^[6]

Infrastructuur

Man heeft een goede infrastructuur: het wegennet is uitgebreid en er zijn goede spoor- en tramverbindingen en een luchthaven, de Isle of Man Airport. Er worden veerdiensten onderhouden op Engeland en Ierland. Het eiland bezit een uitgebreid historisch netwerk van openbaar vervoer, dat bestaat uit stoomtreinen, elektrische trams en een paardentram. De stoomspoorwegonderneming, de Isle of Man Steam Railway, bestaat sinds 1873 en rijdt met historisch materieel over een smalspoor van 25 kilometer lengte van Port Erin naar Douglas. In Port Erin bevindt zich het Railway Museum (spoorwegmuseum), waar de geschiedenis van de stoomtreinen op Man valt na te gaan.

In Douglas is er een paardentram die in de zomer een traject van drie kilometer over de strandpromenade rijdt. Deze dienst wordt gereden met een stal van veertig paarden, die afwisselend elke dag slechts enkele ritten maken, zodat dit historische openbaar vervoer op een diervriendelijke manier in stand gehouden kan worden. De trams van de Manx Electric Railway onderhouden sinds 1893 met historisch materieel de verbindingen langs de oostkust van het eiland tussen Douglas en Ramsey, met een smalspoorverbinding van 30 kilometer lengte. Vanuit Laxey kan men met de Snaefell Mountain Railway sinds 1895 een reis van 8 kilometer maken naar de top van de hoogste berg van het eiland, de Snaefell.

Sport

Voetbal

Op het eiland wordt veel gevoetbald. Het eiland heeft dus ook zijn eigen voetballeague, de Isle of Man Football League, bestaande uit 2 divisies, waarin 26 clubs spelen. De meeste voetbalclubs komen uit Douglas.

Rugby

Door de ligging van Man, tussen belangrijke rugbylanden als Engeland, Schotland, Wales en Ierland in, wordt er op het eiland al sinds het midden van de negentiende eeuw rugby gespeeld. Op scholen als King Williams's College, Castle Rushen High School en Ramsey Grammer School is rugby een van de belangrijkste sporten.

Man heeft een nationale competitie, Shimmin Wilson Manx-competitie genaamd, en een nationaal bekertoernooi, de Dorchester Maritime Manx Cup. Enkele van de grotere clubs hebben echter ook teams die uitkomen in de Engelse competities. In Londen is er, vergelijkbaar met de London Welsh, London Irish en London Scottish, ook een London Manx-team met voornamelijk rugbyspelers van Man. Man heeft geen nationaal rugbyteam.

Races

Nick Jefferies tijdens de TT-race op Man

Op de straten van het eiland worden jaarlijks drie motorraces georganiseerd: de Isle of Man TT, de Manx Grand Prix op de Snaefell Mountain Course en de Southern 100 op het zuidelijker gelegen Billown Circuit. Dit zijn allen stratencircuits. Door de lengte van de Snaefell Mountain Course (60,7 km of 37,73 mijl) en het feit dat de straten omzoomd worden door vele obstakels (bomen, huizen en muren) komen (fatale) ongevallen vaak voor. In de loop van de jaren zijn er dan ook vele coureurs om het leven gekomen. Toch zijn de races nog steeds erg populair, mede omdat het circuit een van de weinige en vooral een van de uitdagendste overgebleven stratencircuits is. De Isle of Man TT wordt al vanaf 1907 georganiseerd en had vanaf 1949 de WK-status. Vanwege de vele dodelijke ongelukken werd de WK-status in 1976 ingetrokken, maar de race op zich wordt wel elk jaar gehouden. Ook worden er jaarlijks een aantal autorally's georganiseerd op het circuit. Op het eiland gold overigens lange tijd geen maximumsnelheid voor het verkeer. Thans is er binnen de bebouwde kom een limiet van 30 mijl per uur (48 km/u) ingesteld, maar buiten de bebouwde kom is er (nog) geen snelheidslimiet.

Trivia

• Voormalig BBC-presentator Jeremy Clarkson van Top Gear heeft er een huis.


• 
  The Isle of Man was een terugkerend element in The Fast Show'; en het was de titel van de tweede aflevering (1994).
  


• Er was ooit een autofabrikant gevestigd op het eiland, Peel, maar ook twee motorfabrikanten: Aurora in Douglas en Peters in Ramsey.


• Het bedrijf Canonical Ltd., de ontwikkelaar van Ubuntu, is er gevestigd.


• De grootste online pokersite ter wereld is gevestigd op het eiland: PokerStars.


• Er is nog een klein, onbewoond eiland met de naam 'Man'. Dit maakt onderdeel uit van de Nicobaren.

Afkomstig van Man

• 
  Fletcher Christian (1764-1793), leider van de muiterij op de Bounty
  


• 
  Barry Gibb (1946), muzikant en lid Bee Gees
  


• 
  Allan Bell (1947), politicus en voormalig eerste minister van het eiland Man


• 
  Mel Collins (1947), musicus (dwarsfluit, klarinet en saxofoon) (King Crimson)


• 
  Robin Gibb (1949-2012), muzikant en lid Bee Gees
  


• 
  Maurice Gibb (1949-2003), muzikant en lid Bee Gees
  


• 
  Mark Cavendish (1985), wielrenner


• 
  Peter Kennaugh (1989), wielrenner

Zie ook

• Afhankelijk gebied

Externe link

• Officiële overheidswebsite

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Isle of Man op Wikimedia Commons.

Overzeese gebieden van het Verenigd Koninkrijk
Akrotiri en Dhekelia · Anguilla · Bermuda · Brits Antarctisch Territorium · Brits Indische Oceaanterritorium · Britse Maagdeneilanden · Falklandeilanden · Gibraltar · Kaaimaneilanden · Montserrat · Pitcairneilanden · Sint-Helena, Ascension en Tristan da Cunha · Turks- en Caicoseilanden · Zuid-Georgia en de Zuidelijke Sandwicheilanden Brits Kroonbezit: Guernsey · Jersey · Man