Ndtyhij

De heilige Lucas schildert de Madonna (Rogier Van der Weyden, 1435-40)

De heilige Lucas schildert de Madonna (Maarten van Heemskerck, 1532)

Schildersatelier, gravure naar Jan van der Straet, ca. 1595

Gevelsteen van het Sint-Lucasgilde op de Waag in Amsterdam

Sint Lucas Gilde in Delft

Sint-Lucasgilde te Delft op een prent uit 1730, maker onbekend

De bestuurders van de Sint-Lucasgilde van Haarlem in 1675. Geschilderd door Jan de Bray, tweede van links

Het Sint-Lucasgilde was de naam van stedelijke broederschappen of gilden van kunstenaars en kunstambachtslieden onder de bescherming van Sint-Lucas.

Patroon

De naam van het gilde verwijst naar de evangelist Lucas. Zijn evangelie wordt gezien als het meest beeldend, met oog voor detail en sfeer. Volgens een Byzantijnse legende uit de 6e eeuw had Lucas een portret van Maria geschilderd. Zijn auteurschap werd geclaimd voor sommige iconen van de Theotokos en later voor Europese replica's uit de 14e eeuw.

Werking

Kunstschilders, kladschilders, glazeniers, beeldhouwers, graveurs, maar ook plateelbakkers, boekdrukkers en kunsthandelaren konden lid worden van het gilde, dat zelf zorgde voor kwaliteitscontrole en de opleiding van jong talent. Van het lidmaatschap werd aantekening gehouden. De nog bestaande boeken (zie externe link) zijn van groot belang voor kennis van de kunstgeschiedenis.

Volgens typische gilderegels namen meesters een kind van twaalf tot veertien in de leer (één tegelijk en soms een tweede na een wachttijd). Om lid te worden moest een aspirant aan een aantal voorwaarden voldoen, zoals een leertijd van zes jaar, soms ook korter als hij een meesterstuk produceerde. Ongeveer een derde van de inkomsten van het gilde werd besteed aan het onderhouden van de arme leden en hun gezinnen.

In de Nederlanden

Antwerpen

Zie Antwerpse Sint-Lucasgilde voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Op 26 augustus 1382 werd het ambacht van de kunstenaars, later Sint-Lucasgilde genoemd, in Antwerpen opgericht. Daarmee is het wellicht één van de oudste in de Lage Landen. Het omvatte aanvankelijk de goud- en zilversmeden, borduurwerkers, emailleerders, glazeniers, beeldhouwers en schilders. Het Sint-Lucasgilde overkoepelde zowel de kunstenaars als de kunstambachten, wat in de 18e eeuw tot conflicten en uiteindelijk tot opheffing van het gilde zal leiden.

Vanaf 1480 maakte ook de rederijkerskamer De Violieren deel uit van het gilde, in 1680 gevolgd door de rederijkerskamer De Olijftak. Ook andere groepen sloten zich aan, zoals onder meer vanaf 1536 de drukkers en in 1565 de klavecimbelbouwers.
Op initiatief van David Teniers wordt in de schoot van het Sint-Lucasgilde in 1663 bij koninklijk octrooi van Filips IV van Spanje de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten van Antwerpen opgericht. Ze heeft haar lokalen in de Beurs tot ze in 1811 verhuist naar de Mutsaardstraat. Het gilde zelf werd in 1773 ontbonden en daarna heropgericht, maar ten slotte op 21 november 1791 definitief afgeschaft.

Enige bekende leden van het Sint-Lucasgilde te Antwerpen:

Alexander Adriaenssen · Osias Beert · Adriaen Brouwer · Jan Brueghel de Jonge · Jan Brueghel de Oude · Pieter Brueghel de Jonge · Hieronymus Cock · Wenceslas Coeberger · Pieter Coecke van Aelst · Jan Cossiers · Gerard David · Frans Hals · Gerard de Jode · Cornelis de Vos · Cornelis Floris De Vriendt · Jan Gossaert · Jacob Grimmer · Adriaen Isenbrandt · Hans III Jordaens · Adriaen Key · Willem Key · Quentin Massys · Hans Memling · Anthonie Mor · Frans Mostaert · Abraham Ortelius · Joachim Patinir · Christoffel Plantijn · Peter Paul Rubens · Pieter Snayers · Pieter Thys · Jasper Tournay · Gillis van Coninxloo · Willem Van Haecht · Pieter Van Mol · Bernard van Orley · Lucas van Uden · Joos van Wassenhove · Johannes Vermeer · Sebastiaen Vrancx

Zie ook: Antwerpse School

Brugge

• 
  Lodewijk Allyncbrood (1432)


• 
  Hans Memling (1467)


• 
  Gerard David (1484; 1501)

Gent

• 
  Justus van Gent (1464)


• 
  Hugo van der Goes (1467)

Brussel

• Rogier Van der Weyden


• Lucas Achtschellinck


• Jacques d'Arthois


• Adriaen Frans Boudewijns


• Joan Baptist de Champaigne


• David de Coninck


• Augustin Coppens


• Joos van Craesbeeck


• Gaspar de Crayer


• Lodewijk de Vadder


• Hieronymus Galle I


• Theodoor van Heil


• Zeger Jacob van Helmont


• Victor Honoré Janssens


• Jacob van der Laemen


• Adam Frans van der Meulen


• Jan van Orley


• Richard van Orley


• Antoon Sallaert


• Mathys Schoevaerdts


• Ignatius van der Stock


• Michiel Sweerts


• Gillis van Tilborch


• Jan van de Venne

Doornik

• Michel Bouillon

Amsterdam

De zetel van het Amsterdamse Lucasgilde was in de Waag. Door een grote opschoning begin 19e eeuw gingen de archieven verloren.^[1]

• Rembrandt

Haarlem

Het bestaan van een gilde in Haarlem is voor het eerst geattesteerd in 1496, toen nog onder Sint-Elooi. De oudst bewaarde statuten dateren uit 1514.^[2]

• Frans Hals


• Judith Leyster


• Cornelis van Haarlem


• Jacob van Campen


• Jan van Vianen


• Karel van Mander


• Adriaen van Ostade


• Jacob van Ruisdael

Utrecht

In Utrecht bestond een Sint-Lucasgilde dat zich in 1611 afscheidde van het Zadelaarsgilde.

Bij hun oprichting ziet de ledenlijst er als volgt uit^[3]

• 
  Paulus Moreelse (deken)


• 
  Martijn de Goier (deken)

Kunstschilders

• Peter Jansz. van Sypenes


• Jan van Malsz


• Gilis Block


• Jan Segerman


• Abraham Bloemaert


• Jochim wtdewael


• Adam Willers


• Adriaen Willemsz van Capel


• Marcelis Gerritsz


• Heinrick van Broeckhuysen


• Mr. Cornelis van der Eem


• Aert van der Eem


• Aert Willemsz van Soest


• Roelof van Zyl


• Herman van Vollenhoven


• Beernt van Hasteren


• Marcus Ormea


• Nicolaes Knupfer

Beeldhouwers en Antieksnijders

• Willem Jacobszoon Colijn


• Adriaen Fredrickzoon


• Adriean Bosman


• Willem van Halen


• Wyer Bartholomeusz


• Tonis Janz van Selmondt


• Heynrick Jansz van Fockenborch


• Claes Heyndrickz van Rossum


• Nicolaas Adriaenzoon


• Kambert Oolofzoon


• Cornelis van Rooijen

Cleedschryvers of Grofschilders

• Jan Adriaensz


• Adriaen Jochimz


• Herman Gerritsz van Honthorst


• Gerrit Jacobsz van Hasselt


• Claes Jacobsz van Hasselt


• Michiel Jacobsz van Hasselt


• Loef Gerritsz


• Steven Claesz


• Jacob Claesz


• Jan Aelbertsz


• Daniel Verhaeij


• Gerrit Tonsz

Bekende gildebroeders waren onder andere:

• 
  Dirck van Baburen (registrado en los archivos de esta guilda en 1611)


• Abraham Bloemaert


• Adam Willaerts


• Joost Cornelisz. Droogsloot


• Gerrit van Honthorst


• Cornelis van Poelenburch


• Jan van Bijlert

Delft

• Jan Vermeer


• Gerard Houckgeest


• Hendrick van Vliet


• Emanuel de Witte


• Pieter de Hooch


• Cornelis de Man


• Carel Fabritius

Den Haag

• 
  François Beeldemaker (1698)


• Pieter Quast


• Rombout Verhulst

In 1656 scheurde een groep schilders zich af en vormde de Confrerie Pictura.

Leiden

Het Leidsche St. Lucas Gilde is opgericht in 1648. Hieruit ontstonden de Leidse Tekenacademie (1694) en Ars Aemula Naturae (1799).

Leden:

• 
  Johannes van der Aeck (1658)


• 
  David Bailly (1648)


• 
  Adriaen Cornelisz. Beeldemaker (1650)


• 
  Edwaert Collier (1673)


• 
  Gerrit Dou (1648)


• Jan van Goyen


• 
  Jan van Halteren (1807)


• 
  Gabriël Metsu (1648)


• Willem van Mieris


• Carel de Moor


• 
  Matthijs Naiveu (1671)


• Adam Pick


• 
  Pieter de Ring (1648)


• Joris van Schooten


• 
  Jan Steen (1648)


• 
  Abraham van den Tempel (1648)


• 
  Jacob Toorenvliet (rond 1680)


• Jan de Vos I


• Jan de Vos II


• Jan de Vos IV

Rotterdam

• 
  Hendrick Martensz. Sorgh (1636 of 1637)

Arnhem

Dordrecht

In de rest van Europa

Gelijkaardige instellingen bestonden in de rest van Europa:

• de Arte dei depintori in Venetië (eerste vermelding 1271), later de Compagnia di San Luca in de kerk Santa Maria Nuova en vervolgens Santa Maria Novella
  


• de Compagnia di San Luca van Florence (1339 of 1349)^[4]
  


• de Accademia di San Luca in Rome (1593)


• de Confrérie de Saint-Luc in Parijs (statuten uit 1391),^[5] later de Académie de Saint-Luc (1655)^[6]
  


• de Lukasbunden in Duitsland (vooral het Rijnland)


• de Lukasgillet in Lübeck (ca. 1400)^[7]
  


• de Cofradía of Hermandad de San Lucas van Sevilla (statuten uit 1480) had haar kapel in de Iglesia de San Antonio Abad


• de Cofradía de San Lucas van Zaragoza
  


• de Academia de San Lucas in Madrid (1603)

Gelijkaardige organisaties

• de Cofradía de San Esteban de los Fresneros in Barcelona, later ook de Círculo Artístico de San Lucas
  


• de Confrerie Pictura in Den Haag
  


• de Cofradía de los Siete Dolores in Madrid (1634), gevestigd in het klooster van Santo Tomás de Aquino


• de Worshipful Company of Glaziers and Painters of Glass en de Worshipful Company of Painter-Stainers in Londen
  


• de Lukasbund aan de Weense academie (1809)

Zie ook

• Koninklijke Academie voor Beeldhouw- en Schilderkunst


• 
  Kunstenaarsvereniging Sint Lucas, te Amsterdam

Externe link

• Over het Sint-Lucasgilde in Delft

Literatuur

• 
  Peter Stabel, "Organisation corporative et production d'oeuvres d'art à Bruges à la fin du moyen âge et au début des temps modernes", in: Le Moyen Âge. Revue d'histoire et de philologie, 113, 1, 2007, blz. 91-134


• 
  Eduardo Morales, Cofradías bajo la advocación de San Lucas, especial protector de los pintores, en España. El caso de Navarra, in: El culto a los santos: cofradías, devoción, fiestas y arte, Instituto Escurialense de Investigaciones Históricas y Artísticas, 2008, San Lorenzo de El Escorial, ISBN 978-84-89788-71-8, blz. 829-846


• 
  Lorne Campbell, "The Art Market in the Southern Netherlands in the Fifteenth Century", in: The Burlington Magazine, vol. 118, 1976, nr. 877, blz. 188–198


• 
  Clare Ford-Wille, "Antwerp, Guild of S. Luke", in: The Oxford Companion to Western Art, Ed. Hugh Brigstocke, Oxford University Press, 2001


• 
  John Michael Montias, "The Guild of St. Luke in 17th-Century Delft and the Economic Status of Artists and Artisans", in: Simiolus: Netherlands Quarterly for the History of Art, vol. 9, 1977, nr. 2, blz. 93–105


• 
  Maarten Prak, "Guilds and the Development of the Art Market during the Dutch Golden Age", in: Simiolus: Netherlands Quarterly for the History of Art, vol. 30, 2003, nr. 3/4, blz. 236–251

Bronnen en noten