Ndtyhij

Oud Thebe en zijn necropolis
Werelderfgoed cultuur
Land	Egypte
Coördinaten	25° 43′ NB, 32° 37′ OL
UNESCO-regio	Arabische staten
Criteria	i, iii, vi
Inschrijvingsverloop
UNESCO-volgnr.	87
Inschrijving	1979 (3e sessie)
Kaart
Thebe
UNESCO-werelderfgoedlijst

Thebe (Oudgrieks: Θῆβαι, Thèbai; Egyptisch: Waset, tegenwoordig bekend als Luxor), gelegen aan de Nijl in zuidelijk Egypte, was in de oudheid lange tijd de belangrijkste stad van Opper-Egypte. De stad was gedurende enkele perioden de hoofdstad van het gehele land en bloeide cultureel vooral tijdens de 12e en 18e dynastie. In de omgeving van de stad bevinden zich enkele tientallen tempels en ontelbare graven van werklieden, ambtenaren, priesters, adel en koningen die getuigen van haar bloei. Thebe bleef ook na de 18e dynastie nog lange tijd belangrijk en was ook bij de Grieken gekend omwille van haar weelde. Zo noemde Homeros haar het Thebe met de honderd poorten, om het te onderscheiden van de stad in Griekenland met dezelfde naam (Thebe met de zeven poorten).

Geschiedenis van de stad

Thebe was lang een onbeduidend stadje. Pas tijdens de elfde dynastie werd ze belangrijk, aangezien de lokale heersers van Thebe er toen in slaagden het land na een roerige periode weer onder één troon te verenigen, en ze de hoofdstad werd van een herenigd Egypte. Tijdens de volgende dynastie werd ze echter weer vervangen door een nieuwe stad, 'Itj-Tawy' ('wat beide landen bindt') in het noorden, op de traditionele grens tussen Opper- en Neder-Egypte.

Tijdens de 17e dynastie werd de stad opnieuw belangrijk. Onder de opvolgende 18e dynastie, met hetzelfde vorstenhuis als de 17e dynastie opnieuw aan de macht, werd de stad andermaal hoofdstad van het verenigde - en van de vreemde Hyksos bevrijde - Egypte. Dit markeert meteen het begin van het Nieuwe Rijk in de Egyptische geschiedenis. Gedurende ruim twee eeuwen vanaf 1550 v.Chr. was Thebe de machtigste stad ter wereld. Aan het einde van de 18e dynastie werd Thebe kortstondig als hoofdstad vervangen door Achetaton (oftewel 'de horizon van 'Aton' (de zonneschijf)'), door farao Achnaton, die een vorm van monotheïsme invoerde.

Farao Toetanchamon verhuisde de administratie wederom naar Thebe en voerde de terugkeer naar de traditionele religie van Egypte door en herstelde de verering van alle oude goden. Kort na Toetanchamon kwam de 19e dynastie aan de macht en tijdens de regering van farao Ramses II werd de hoofdstad weer naar het noorden verlegd, naar Pi-Ramesse in de Nijldelta.

Thebe bleef echter tot laat in de oudheid een belangrijke stad, voornamelijk vanwege de aanwezigheid van het heiligdom van de Egyptische oppergod Amon-Ra te Karnak (Oud-Egyptisch 'Ipet-Isoet', 'meest heilige plaats'). De hogepriesters van Amon zouden vanaf Ramses III zeer veel autonomie krijgen en tijdens de 21e dynastie riepen dezen zich zelfs uit tot farao. Pas in de Late Periode zou de macht van Thebe sterk afnemen, ten voordele van Memphis, Saïs en uiteindelijk, onder de Ptolemaeën, Alexandrië.

In 661 v.Chr. werd de stad zwaar beschadigd door de Assyriërs toen dezen het opstandige Thebe binnenvielen. In 207/206 v.Chr. en 187/186 v.Chr. volgde een verdere verwoesting van de stad toen het Egyptisch 'nationalisme' toenam onder de Ptolemaeërs. Vanaf de napoleontische expeditie in 1799 werd de stad opnieuw bewonderd en sindsdien worden er bijna onafgebroken archeologische opgravingen verricht.

Naamgeving

Tegenwoordig is Thebe bekend onder de naam Luxor (in het Arabisch Al-Uqsur; stad van kastelen/forten), die het kreeg toen het door de Arabieren werd veroverd. Deze naam slaat op de aanwezigheid van een Romeins fort, of 'castrum' op het terrein van de tempel van Luxor.

De bekende, klassieke naam 'Thebe' werd door de Grieken aan de stad gegeven. De oorspronkelijke, Egyptische naam van Luxor/Thebe was Waset, wat vrij vertaald 'de voorname' betekent en ook wel als 'de stad van de scepter' wordt vertaald. Dit laatste omdat de hiëroglief voor 'Waset' (waarmee de plaatsnaam dus geschreven werd) een aangepaste 'Was'-scepter is; een Oud-Egyptisch symbool voor macht, succes en waardigheid. Op afbeeldingen in tempels en graven ziet men de Egyptische goden vaak een dergelijke Was-scepter in de hand houden. Waset was tevens de naam van de gehele provincie waarin de stad lag, de vierde nome van boven-Egypte, waarvan de officiële hoofdstad overigens niet Thebe/Waset was maar de stad Per-Montoe (het huidige Armant).
Andere Egyptische namen voor Thebe waren 'Nioet', wat simpelweg 'de stad' betekent en 'Ioenoe Sjemaa', de 'zuidelijke zonnestad' (dit in tegenstelling tot de in het noorden gelegen belangrijkste cultusplaats van de zonnegod Ra, Ioenoe - door de Grieken Heliopolis genoemd - waarvan de restanten zich onder een noordoostelijke buitenwijk van Caïro bevinden).

Medinet Haboe Muurreliëf

Tempel van Ramses III, Medinet Haboe

Ramesseum

Bouwwerken

• 
  Deir el-Medina
  
  
  
  • Tempel van Hathor
  
  
  • Arbeidersdorp
  
  
  • graven
  
  
  • Tempel van Meretseger en Ptah
  
  
  
  


• 
  Deir el-Bahri
  
  
  
  • Dodentempel van Hatsjepsoet
  
  
  • Dodentempel van Mentoehotep II
  
  
  • Dodentempel van Thoetmosis III
  
  
  
  


• 
  el-Malqata
  
  
  
  • Paleis van Amenhotep III
  
  
  • Tempel van Isis
  
  
  
  


• Karnak (Vroeger: "Ipet-Isoet")
  
  
  
  • Tempel van Aton
  
  
  • Tempel van Amon
  
  
  • Tempel van Opet
  
  
  • Tempel van Chonsoe
  
  
  • Tempel van Mentoe
  
  
  • Tempel van Moet
  
  
  
  


• Luxor
  
  • 
    Luxortempel (Vroeger: "Ipet-Resyt")
  
  


• 
  Medinet Haboe
  
  
  
  • Tempel van Ramses III
  
  
  • Dodentempel van Ay en Horemheb
  
  
  
  


• 
  Dodentempel van Amenhotep III
  
  • Kolossen van Memnon
  
  


• Dodentempel van Ramses IV


• Dodentempel van Thoetmosis IV


• Dodentempel van Thoetmosis III


• 
  Qasr el-'Aguz
  
  • Tempel van Thoth
  
  


• 
  Qurna
  
  
  
  • Tempel van Seti I
  
  
  • Dodentempel van Merenptah
  
  
  
  


• Ramesseum


• Graven der Edelen


• Vallei der Koningen


• Vallei der Koninginnen

Bronnen en literatuur

• Arnold D., The encyclopedia of ancient Egyptian architecture, 2003


• Baines J.& Malek J., Atlas of Ancient Egypt, 1980


• Helck, L.Ä., VI, 1986, p. 465-473


• Nims C.F., Thebes of the Pharaos, 1965


• Shaw I. & Nicholson P., The dictionary of Ancient Egypt, 1995


• Strudwick N. & H., Thebes in Egypt, 1999

Externe links

• 
  (en) Pagina bij UNESCO
  


• 
  (en) Pagina met 'atlas van Thebe'