Pelikanen
Pelikanen | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||
Pelecanus conspicillatus (Australische pelikaan) | |||||||||
Taxonomische indeling | |||||||||
| |||||||||
Familie | |||||||||
Pelecanidae Rafinesque, 1815 | |||||||||
Afbeeldingen Pelikanen op  Wikimedia Commons | |||||||||
Pelikanen op  Wikispecies | |||||||||
| |||||||||
Pelikanen (Pelecanidae) zijn een familie van watervogels die bekend zijn door hun opvallende uiterlijk, hun grootte en hun gedrag. De familie telt acht soorten[1].
Inhoud
1 Kenmerken
2 Leefwijze
3 Symbool
4 Galerij
5 Taxonomie
6 Volksgeloof
7 Symboliek
Kenmerken
Pelikanen kunnen tot 14 kilo zwaar worden. Ze worden tot 1,80 meter lang en kunnen een spanwijdte van 3 meter hebben en een leeftijd van 35 jaar bereiken. De beide Euraziatische soorten (de roze pelikaan en de kroeskoppelikaan) behoren tot de grootste vliegende vogels.
Leefwijze
Pelikanen zijn piscivoor; hun voedsel bestaat uit vis, al zijn er in tijden van voedselgebrek ook gevallen bekend waarbij pelikanen de kuikens van de jan-van-gent opeten[2]. Een groep pelikanen jaagt gezamenlijk. Door uitbundig vleugelgeklapper wordt een school vissen naar ondiep water gedreven. Pelikanen hebben een grote snavel en een grote keelzak (tussen de onderkant van de snavel en de keel). Als een pelikaan een prooi ziet schept hij de vissen uit het water. Als hij zijn hoofd optilt gaat het water weg en blijf de vis achter.
Ook naast de gezamenlijke jacht zijn pelikanen sociale vogels. Ze broeden in kolonies, waar ze dicht op elkaar zitten. In gevangenschap komen ze pas tot broeden als ze minstens met z'n achten zijn.
Symbool
Pelikanen golden in het vroege christendom als symbool van opofferende moederliefde. "Moederpelikanen" werden afgebeeld met een door henzelf opengepikte borst, waardoor de jongen met bloed gevoed konden worden. Zie ook 'Symboliek'.
Galerij
Pelikanen in Vogelpark Avifauna, Alphen aan den Rijn (2003)
Twee kleine pelikanen
Pelikaan - Dierenpark Emmen
Pelikaan, Diergaarde Blijdorp
Taxonomie
- Geslacht Pelecanus oftewel pelikaan
Pelecanus conspicillatus (Australische pelikaan)
Pelecanus crispus (Kroeskoppelikaan)
Pelecanus erythrorhynchos (Witte pelikaan)
Pelecanus occidentalis (Bruine pelikaan)
Pelecanus onocrotalus (Roze pelikaan)
Pelecanus philippensis (Grijze pelikaan)
Pelecanus rufescens (Kleine pelikaan)
Pelecanus thagus (Peruaanse pelikaan)
Volksgeloof
Er bestonden verschillende legendes over de pelikaan in de Oudheid en in de Middeleeuwen. Zo geloofde men dat pelikanen met hun eigen bloed de dode jongen weer tot leven wekten en dat ze bij voedselschaarste de jongen met hun eigen bloed voedden. De pelikaan heeft een lange snavel en een keelzak waaruit hij de jongen voert met halfverteerd voedsel dat roodkleurig is. Bepaalde pelikanen hebben in de broedtijd een rode vlek op krop en keelzak die op een bloedende wond lijkt. Deze waarnemingen hebben tot het volksgeloof geleid dat de pelikaan zijn borst openpikt om met zijn eigen bloed de jongen te voeden.
Symboliek
De pelikaan staat in de christelijke iconografie zowel symbool voor opofferingsgezindheid, en met name voor Christus' offerdood, als voor de opstanding.
De voorstelling van de pelikaan die zijn jongen voedt met eigen bloed en symbool staat voor Christus en zijn offerdood verscheen in de late Middeleeuwen in de beeldende kunst. De belangrijkste bron die eraan ten grondslag ligt is de Physiologus, een Grieks geschrift dat in de tweede eeuw na Christus ontstaan is. Hierin staan verhalen over dieren waarin natuurwaarneming en mythevorming zich met elkaar vermengen. Bovendien krijgt elk dier een christelijke interpretatie. De beschrijving van de pelikaan in de Fysiologus begint met een citaat uit Psalm 102,7: "Ik ben gelijk aan een pelikaan in de woestijn". De zijdewond van de pelikaan wordt in de Physiologus vergeleken met de zijdewond van de gekruisigde Christus. Daaruit stroomden volgens het Nieuwe Testament bloed en water tot redding en eeuwig leven van de kinderen, die in opstand gekomen waren tegen de Heer die hen had voortgebracht (Johannes 19:34, 35). Door deze christelijke uitleg werd de pelikaan in literatuur en beeldende kunst een wijdverbreid symbool voor opofferingsgezindheid en met name van Christus’ offerdood, uit liefde voor de mensheid die in zonde vervallen was. Op middeleeuwse kruisigingsvoorstellingen ziet men de pelikaan dan ook vaak boven het hoofd van Christus afgebeeld. De pelikaan prijkt in het embleem van de Nederlandse Bloedtransfusiedienst en het Jan van Ruusbroeckcollege. Ook op Belgische onderscheidingen voor bloeddonoren vindt men een bronzen pelikaan.
De pelikaan staat ook symbool voor de opstanding, omdat zij volgens de sage haar jongen zo liefhebbend aan de borst drukt dat zij stikken, waarop de moeder ze weer tot leven wekt met het bloed uit haar borst.
In de kerken vindt men vaak lessenaars in de vorm van pelikanen.
 | Zie de categorie Pelecanidae van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |
Bronnen, noten en/of referenties
|
| Families van roeipotigen (Pelecaniformes) |
|---|
Ardeidae (Reigers) · Balaenicipitidae (Schoenbekooievaar) · Pelecanidae (Pelikanen) · Scopidae (Hamerkop) · Threskiornithidae (Ibissen en lepelaars) |
