Ndtyhij

Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) North Atlantic Treaty Organisation (NATO) Organisation du traité de l'Atlantique nord (OTAN)
(Details)
Lidstaten van de NAVO
Bestuurscentrum	Brussel
Oprichting	4 april 1949
Werktaal	Engels, Frans
Lidmaatschap	29 staten
Secretaris-generaal	Jens Stoltenberg
Voorzitter van het militaire comité	Knud Bartels
Website	https://www.nato.int/

De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) (Engels: NATO, North Atlantic Treaty Organisation; Frans: OTAN, Organisation du traité de l'Atlantique nord) is een na de Tweede Wereldoorlog opgerichte organisatie ter ondersteuning van het Noord-Atlantische Verdrag dat in Washington op 4 april 1949 werd getekend. Het NAVO-hoofdkwartier is gevestigd in de Brusselse deelgemeente Haren. De NAVO is de tegenhanger van de Collectieve Veiligheidsverdragorganisatie, een militaire bondgenootschap van Rusland en vijf andere ex-leden van de Sovjet-Unie.

Partijen

Aanvankelijk deden België, Canada, Denemarken, Frankrijk, IJsland, Italië, Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Portugal, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten mee. Later kwamen daar Turkije en Griekenland (februari 1952), de Bondsrepubliek Duitsland (1955) en Spanje (1982) bij. Na het einde van de Koude Oorlog sloten Tsjechië, Polen en Hongarije zich aan (12 maart 1999), evenals Estland, Letland, Litouwen, Slowakije, Slovenië, Roemenië en Bulgarije (29 maart 2004). Frankrijk maakte tussen 1966 en 1996 geen deel uit van de militaire organen van de NAVO; vanaf 1996 tot aan 3 april 2009 maakten de Fransen een voorbehoud met betrekking tot militair optreden. Sinds 4 april 2009 is Frankrijk weer volledig lid van de NAVO.

Op de top van de NAVO in Boekarest, op 3 april 2008, hebben de regeringsleiders van de NAVO-lidstaten besloten dat Kroatië en Albanië mochten toetreden tot de NAVO. Beide landen werden lid op 1 april 2009. Lidmaatschap van Macedonië stuitte op een veto van Griekenland, wegens bezwaren van Griekenland tegen de constitutionele naam van Macedonië. Ook over Oekraïne en Georgië was er geen consensus. De NAVO besluit alleen met unanimiteit. De Verenigde Staten wensten hun lidmaatschap, terwijl een aantal Europese leden tegen was. Lidmaatschap van Georgië werd op de lange baan geschoven, omdat het betrokken is in territoriale conflicten en geen controle heeft over delen van zijn eigen grondgebied. Om dezelfde reden kan EU-lid Cyprus geen lid van de NAVO worden: in het noorden van Cyprus is een zelfverklaarde Turkse republiek gesticht, die overigens alleen door Turkije erkend wordt. Turkije erkent op zijn beurt het Griekstalige deel van Cyprus niet.

Lidstaten op alfabetische volgorde

Toekomstige lidstaten

• 
   Macedonië
  


• 
   Georgië
  


• 
   Oekraïne
  

Tijdens de NAVO-top van 11 en 12 juli 2018 werd beslist dat de toetredingsonderhandelingen met (Noord-)Macedonië zeer snel zullen starten. Georgië en Oekraïne zullen in de verdere toekomst ook lid mogen worden van de NAVO.^[1][2]

Wederzijds aangegane verplichtingen

Het Noord-Atlantisch Verdrag is een militair verdrag dat wederzijdse verdediging en samenwerking van de legers van de westerse landen regelt, aanvankelijk vooral als tegenkracht tegen de communistische landen in het Oostblok. Die vormden op hun beurt in 1955 het Warschaupact. De kern van het verdrag staat in artikel 5, dat stelt dat in geval van een aanval op een van de staten in Europa of Noord-Amerika, deze door de andere zal worden opgevat als een aanval op allemaal en dat alle landen zullen meehelpen (samenwerken) om de aanvaller af te weren.^[3]

Sinds het einde van de Koude Oorlog is het militaire belang van de NAVO afgenomen. De lidstaten incasseerden het vredesdividend en krompen hun strijdkrachten in. De NAVO is sindsdien in een transformatiefase, waarin nieuwe taken zoals bestrijding van terrorisme, proliferatie en anarchie op de agenda zijn gekomen. In de top van Praag in 2002 en de top van Istanboel in 2004 zijn hierover afspraken gemaakt. Tijdens een topconferentie in Wales in 2014 kwamen de lidstaten overeen ernaar te zullen streven binnen tien jaar 2% van het bruto binnenlands product te besteden aan defensie.^[4][5] Aanleidingen hiertoe waren de Annexatie van de Krim door Rusland in 2014 en de tereurdreiging vanuit IS.

Artikel 5 is tot op heden eenmaal van toepassing verklaard: na de aanslagen op 11 september 2001 in New York en Washington. De NAVO heeft de Verenigde Staten kort na deze aanslagen bijgestaan met AWACS-radarvliegtuigen. Operatie Enduring Freedom daarentegen was geen NAVO-missie.

In februari 2003 deed NAVO-lid Turkije een beroep op de overige NAVO-leden op grond van artikel 4 van het Noord-Atlantisch Verdrag, dat voorziet in consultatie tussen de verdragsgenoten als het gebied, de politieke onafhankelijkheid of de veiligheid van een lidstaat wordt bedreigd. Turkije deed deze stap in verband met de gespannen situatie rond het buurland Irak. Een aantal westerse landen, waaronder de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, stond op het punt Irak binnen te vallen om Saddam Hoessein te verdrijven.

Steunmaatregelen aan Turkije werden op 10 februari 2003 door een veto van Frankrijk, Duitsland en België geblokkeerd. Op 16 februari 2003 kondigde secretaris-generaal George Robertson echter aan dat er overeenstemming was bereikt, waarbij Frankrijk, dat zich al langer een aparte plaats binnen de NAVO had toebedeeld en niet meer volledig lid was, echter nog niet meedeed. De steunmaatregelen aan Turkije werden in gang gezet. Eerdere formele beroepen op artikel 4 werden wel direct ingewilligd.

Organisatie

Zie secretaris-generaal van de NAVO voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De secretaris-generaal is de hoogste burgerfunctie van de organisatie, traditioneel vervuld door een Europeaan. Sinds 1 oktober 2014 is de voormalige premier van Noorwegen Jens Stoltenberg de voorzitter van de Noord-Atlantische Raad (NAR), bestaande uit permanente vertegenwoordigers van de lidstaten. Deze NAR vergadert elke woensdag en neemt bij unanimiteit de politieke besluiten. Deze Raad wordt bijgestaan door het Military Committee waar alle lidstaten met een leger in zijn vertegenwoordigd. De hoogste militaire commandant van de NAVO is de Supreme Allied Commander Europe (SACEUR), tot dusverre altijd een Amerikaan. Hij heeft deze titel om historische redenen, maar is ook commandant van NAVO-troepen buiten Europa.

Het politieke hoofdkwartier van de NAVO bevindt zich in Brussel, waar ook de NAR is gevestigd. De eerste locatie was in Londen. Daarna volgden verhuizingen naar het Palais de Chaillot in Parijs in 1952, vervolgens naar Porte Dauphine in Parijs in 1959.
Nadat Frankrijk onder president De Gaulle zich in 1966 had teruggetrokken uit de militaire samenwerking, besloot de NAVO te verhuizen uit Frankrijk.
Sinds 1967 is de NAVO gevestigd in Brussel (Haren) op de plek van het voormalige vliegveld, aan de Bourgetlaan. In het najaar van 2010 is het Nederlandse bouwbedrijf BAM in Brussel begonnen aan de bouw van een nieuw hoofdkwartier voor de NAVO aan de overzijde van de Bourgetlaan. Het contract heeft een waarde van ongeveer 460 miljoen euro. Het nieuwe gebouw moet op 250.000 m² onderdak bieden aan ongeveer 4500 werknemers. Naar verwachting zal de bouw vijf jaar duren.^[6][7] De volgende NAVO-top van regeringsleiders en staatshoofden zal in 2017 in het nieuwe hoofdkwartier gehouden worden.^[8]

Het Supreme Headquarters Allied Powers Europe (SHAPE) is het militaire commandocentrum. Het is gevestigd in Casteau ten noorden van het Belgische Bergen, Henegouwen.

In 1986 werd het autonoom overlegorgaan Eurogroup opgericht. Hierin overleggen alle Europese NAVO-lidstaten en proberen ze gemeenschappelijke standpunten te vormen.

Het NAVO C3 agentschap zetelt in Brussel en Den Haag.

Beknopte chronologie

Uitbreiding van de NAVO in Europa

• 1949 - Oprichting op 4 april. Ondertekenaars: België, Canada, Frankrijk, Luxemburg, Nederland, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten van Amerika, Denemarken, IJsland, Italië, Noorwegen en Portugal.


• 1952 - Toetreding Turkije en Griekenland.


• 1955 - Toetreding Bondsrepubliek Duitsland. Oprichting van het Warschaupact.


• 1961 - Start van de bouw van de Berlijnse Muur; het IJzeren Gordijn verdeelt Oost en West-Europa.


• 1966 - Frankrijk is een nucleaire macht geworden en trekt zich terug uit de militaire structuur, maar blijft politiek lid.


• 1974 - Griekenland trekt zich vanwege de Turkse invasie van Cyprus terug uit het bondgenootschap.


• 1980 - Griekenland treedt weer toe.


• 1982 - Spanje wordt het zestiende lid.


• 1989 - Val van de Berlijnse Muur.


• 1990 - Duitse hereniging, waardoor het grondgebied van de voormalige DDR deel van het NAVO-gebied wordt.


• 1991 - Opheffing van het Warschaupact.


• 1999 - Toetreding van Polen, Tsjechië en Hongarije.


• 1999 - Operatie/missie KFOR in Kosovo.


• 2001 - Voor het eerst in de bestaansgeschiedenis van de NAVO treedt artikel 5 van het Noord-Atlantisch Verdrag in werking.


• 2004 - Toetreding van Bulgarije, Estland, Letland, Litouwen, Roemenië, Slowakije en Slovenië.


• 2008 - Top van Boekarest: vergadering om Kroatië en Albanië lid te maken.


• 2009 - Toetreding van Albanië en Kroatië.^[9] Frankrijk wordt weer volledig lid.


• 2011 - Operatie/missie in Libië.


• 2013 - Operatie/missie in Turkije. Nederland stuurt troepen en Patriotsystemen om de grens te verdedigen tegen mogelijke aanvallen met ballistische raketten uit Syrië.


• 2014 - Vergroting van militaire aanwezigheid door NAVO in de Baltische staten en Polen in verband met de onrusten in Oost-Oekraïne.


• 2014 - Bijeenkomst in Wales waar wordt besloten dat de uitgaven voor defensie niet langer zullen dalen en dat de leden zullen streven naar een verhoging van de defensie-uitgaven tot 2% van het bruto binnenlands product (bbp) in 2014.^[4][5]
  


• 2017 - Toetreding van Montenegro.^[10]
  


• 2017 - Leden herbevestigen afspraken van Wales om 2% van bbp aan defensie te besteden in 2024, ondanks Donald Trumps uitspraken dat er meer zal worden uitgegeven.^[11]
  

De andere landen van de Europese Unie (Finland, Ierland, Oostenrijk, Zweden, Cyprus en Malta) zijn geen lidstaten van de NAVO. Oostenrijk wordt geen lid omdat het land, toen het na inwerkingtreding van het Oostenrijks Staatsverdrag in 1955 weer zelfstandig werd, verklaard heeft voor eeuwig neutraal te blijven. Finland treedt niet toe om conflicten met buurland Rusland te voorkomen. Zweden is ook een neutraal land en is derhalve geen lidstaat. Na de annexatie van de Krim door Rusland in 2014 kropen Finland en Zweden wel richting NAVO. Een nieuwe overeenkomst zorgt ervoor dat bij "rampen, onrust en bedreigingen voor de veiligheid" NAVO-troepen kunnen worden ingezet.^[12]

De NAVO in enkele cijfers

Na het aflopen van de Koude Oorlog en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie zijn de totale defensie uitgaven van de NAVO trendmatig gedaald. Veel landen hebben door de afnemende militaire dreiging hun legers ingekrompen. Hieraan kwam een einde na de Russische overname van de Krim in 2014. In 2017 besloten de Navo-ministers van Defensie oude commandostructuren weer op te tuigen.^[13]

De Verenigde Staten vindt al lange tijd dat de Europese NAVO-leden te weinig aan hun defensie uitgeven. Dit leidde tot de overeenstemming in Wales in 2014 om tenminste 2% van het bbp aan defensie uit te geven in 2024. Rusland heeft het voordeel van één leger onder een bevelsstructuur terwijl de legers van de Europese landen kleiner en meer versnipperd zijn waardoor ze minder efficiënt kunnen optreden.^[15]

In 2015 gaf Nederland volgens de cijfers van de NAVO 9,2 miljard dollar aan defensie-activiteiten uit en België 4,2 miljard dollar.^[14] Voor beide landen was dat ongeveer 1% van het bbp; Nederland zat er boven en België haalde de 1% net niet.^[14] Na de Verenigde Staten gaf Griekenland met 2,5% van het bbp verhoudingsgewijs het meeste uit aan defensie.^[14] In 2015 telden alle leden van de NAVO gezamenlijk 3,25 miljoen militairen. De Verenigde Staten telden 1,3 miljoen militairen, gevolgd door Turkije met ruim 450.000 man. Frankrijk en Duitsland telden allebei ongeveer 200.000 militairen, Nederland had er 41.000 en België 31.000.^[14]

Verhoudingen met andere landen

• Het Partnerschap voor vrede is een programma van de NAVO dat helpt het vertrouwen tussen de NAVO en andere Europese landen en landen van de voormalige Sovjet-Unie te vergroten. Het werd opgericht op 10 en 11 januari 1994 in Brussel.


• De Euro-Atlantische Partnerschapsraad (EAPC) werd opgericht op 29 mei 1997 en is een forum voor regelmatige coördinatie, overleg en dialoog tussen alle 49 deelnemers.


• De Mediterrane Dialoog werd opgericht in 1994 om op een vergelijkbare manier te coördineren met Israël en met de landen in Noord-Afrika.


• Het Samenwerkingsinitiatief van Istanboel (Istanbul Cooperation Initiative) werd in 2004 aangekondigd als een platform voor dialoog voor het Midden-Oosten op dezelfde wijze als de Mediterrane Dialooggroep.


• Andere staten in de wereld hebben ook contact gelegd met de NAVO om te participeren in enkele van de activiteiten van het Partnerschap voor vrede.

Zie ook

• Shanghai-samenwerkingsorganisatie


• Warschaupact


• NAVO-codenaam


• Operatie Gladio

Externe link

• 
  (en) Officiële website van de NAVO

Bronnen die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Noord-Atlantisch Verdrag op Wikisource

Zoek NAVO in het WikiWoordenboek op.