Ndtyhij

Zie Ameland (doorverwijspagina) voor andere betekenissen van Ameland.

Ameland

Gemeente in Nederland
(Details) (Details)
Situering
Provincie	Friesland
Coördinaten	53°27'0"NB, 5°45'14"OL
Algemeen
Oppervlakte	268,50 km²
- land	58,83 km²
- water	209,67 km²
Inwoners (31 mei 2018)	3.655? (62 inw./km²)
Bestuurscentrum	Ballum
Politiek
Burgemeester (lijst)	Gerard van Klaveren (VVD) (wnd.)
Zetels Gemeenteraad Ameland '82 Algemeen Belang Ameland CDA PvdA VVD	11 3 3 3 1 1
Economie
Gemiddeld inkomen (2012)	€ 31.100 per huishouden
Gem. WOZ-waarde (2014)	€ 201.000
WW-uitkeringen (2014)	77 per 1000 inw.
Overig
Postcode(s)	9160 - 9164
Netnummer(s)	0519
CBS-code	0060
CBS-wijkindeling	zie wijken en buurten
Website	www.ameland.nl
Bevolkingspiramide (2008)
Foto's
Luchtfoto van Ameland vanuit het westen
Portaal    Nederland

Bevolkingsontwikkeling van Ameland 1800–2018

Ameland ( uitspraak (info / uitleg)) (Standaardfries: It Amelân) is vanaf het westen gerekend het vierde bewoonde Nederlandse waddeneiland en behoort tot de provincie Friesland. Het gehele eiland valt onder één gemeente, die dezelfde naam draagt. Op 31 mei 2018 telde het waddeneiland, en dus ook de gemeente, 3.655 inwoners (bron: CBS).

Geografie

Ameland vanuit de ruimte gezien

De Waddeneilanden vormen de grens tussen de Noordzee en de Waddenzee die aan de zuidkant van de eilandenrij ligt. Ten westen van Ameland ligt het Borndiep met aan de overkant Terschelling, en in het oosten is bij helder weer nog net het nabijgelegen eiland Schiermonnikoog te zien.

Ameland bestaat voornamelijk uit zandduinen. Ten oosten van Buren ligt het Oerd, een drassig natuurgebied waar veel vogels leven en waar zeewater via een aantal geulen vrijelijk in- en uitstroomt. De totale strandlengte is 27 km en de totale lengte van de fietspaden is 100 km.

Topografie

Topografische kaart van Ameland. Klik op de kaart voor een vergroting.

Dorpen

Op het eiland bevinden zich vier dorpen: Hollum, Ballum, Nes en Buren. Daarnaast bevinden zich er de buurtschappen Kooiplaats en Ballumerbocht. Vroeger was er nog een ander dorp, Sier genaamd, maar dat is bij stormen "verdronken" en ligt nu in de zee.^[1] Hollum is het dorp met het oudste huis van Ameland, dat uit de 16e of vroege 17e eeuw dateert.^[2]

Aantal inwoners per woonkern:

Bron: CBS 2010

Geschiedenis

Kapiteinswoning op Ameland

Geologisch gezien is Ameland een vrij jong waddeneiland. De afgelopen 7000 jaar is het hele waddengebied altijd dynamisch geweest; getijgeulen hebben zich regelmatig verlegd, ook de grenzen van het wadden- en kweldergebied en de locaties van de Waddeneilanden schoven regelmatig op. De ondiepe ondergrond van Ameland bestaat voor een groot deel uit een zandige strandwal, gevormd aan de noordzeekant van het eiland. Op deze strandwal zijn duinen opgewaaid vanaf het strand, aan de zuidkant werden kwelders gevormd.

De eerst bekende vermelding van Ameland komt uit een schenking van Reginmunt aan de Abdij van Fulda uit het begin van de 9e eeuw^[3]. Reginmunt is een telg uit de aanzienlijke adellijke familie van de Reginingen. Het eiland werd daarin genoemd als het 'Insula que dictur Ambla' (het eiland Ambla geheten). Wanneer zich de eerste mensen op Ameland begaven is onduidelijk maar het eiland moet in ieder geval vanaf het jaar 850 bewoond zijn geweest. In fictieve geschriften zouden de Cammingha's het klooster Foswerd in 866 bij Ballum gesticht hebben^[4], maar dit werd door de Cammingha's beweerd om rechten te doen gelden op Ameland. In 1287 werd Ameland door de Sint-Luciavloed getroffen.

Vrije Heerlijkheid

De geïsoleerde positie van Ameland had als gevolg dat het in de latere middeleeuwen, toen de Hollandse graven Friesland wilden veroveren, gemakkelijk kon worden ingenomen. In 1398 verpachtte de Hollandse graaf Albrecht Ameland en Het Bildt aan Arend van Egmont, heer van IJsselstein. In 1445 werd in de verklaring van Hartwerd bevestigd dat Ameland geen banden met Ferwerderadeel of de rest van Friesland had. De Egmonts zouden tot 1670 leenheer van Ameland blijven. De feitelijk macht was evenwel in handen van de Cammingha's.^[5] Een proces dat de Egmonts aanspanden tegen de Cammingha's liep op niets uit; er werd geen uitspraak gedaan.^[6]

De oudst bekende heer van Ameland was Rienck Donia. Zijn nageslacht nam de namen Donia van Jelmera aan. Vanaf 1424 trad Ritske Jelmera Cammingha op als vertegenwoordiger van de Amelanders. Hij riep zich uit tot heer van Ameland, dat als zodanig een 'Vrije Heerlijkheid' vormde, en sloot in 1429 een overeenkomst met de graaf van Holland.^[7] De Cammingha's hielden er een nogal opmerkelijk feodaal gedachtegoed op na en stelden uitzonderlijke wetten en straffen in. Van een echte vrijheid voor de bevolking was dan ook geen sprake. Zo moesten eigenaren van katten de oren van hun huisdier afsnijden zodat, zoals beweerd werd, deze katten de holen van konijnen niet zouden kunnen binnendringen.^[8] Van beschuldigde dieven werd eveneens verwacht dat zij zich eigenhandig een oor afsneden.^[bron?]

Bij de oprichting van de Bourgondische Kreits in 1512 maakte Ameland daar geen deel van uit; het bleef bij de Westfaalse Kreits. Het maakte evenwel geen deel uit van Friesland of Holland, maar was een zelfstandig onderdeel van het Rijk. Zowel in de Tachtigjarige Oorlog als de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog (1652-1654) bleef het neutraal.^[9]

Hoewel Holland, Friesland en de keizer van het Heilige Roomse Rijk deze quasi-onafhankelijke status betwistten, bleef het eiland een vrijheerschap tot 1680, toen de Amelandse tak van de familie Cammingha uitstierf. Het eiland kwam aan de familie thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg die het in 1704 verkocht aan Henriëtte Amalia van Anhalt-Dessau, via wie het aan de Oranje-Nassaus kwam.

Franse tijd en Koninkrijk der Nederlanden

In 1795 verloor Ameland zijn zelfstandigheid. De heerlijkheidsrechten werden afgeschaft. De representanten van het gewest Friesland beschouwden Ameland als veroverd gebied en namen het bestuur over. Ze ondervonden echter veel tegenwerking en de administratie werd angstvallig verborgen gehouden. Pas in 1801 werd Ameland een deel van de Bataafse Republiek en werd het ondergebracht bij het Departement Friesland.^[10]

Na de Franse tijd en de stichting van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden in 1815 werd het eiland deel van de provincie Friesland, en werden de heerlijkheidsrechten ten dele hersteld. Ameland werd een grietenij, de Friese voorloper van de gemeente, van Friesland, en bij de invoering van de gemeentewet werden de grietenijen gemeentes. De koningen en de koninginnen van Nederland handhaven vandaag nog steeds de titel vrijheer van Ameland.

Dam

Van 1871 tot 1872 werd bij het wantij een dam gebouwd tussen Ameland en het vasteland door een maatschappij voor landaanwinning van de Friese eilanden. Door aanslibbing wilde men landbouwgrond creëren. De provincie Friesland en het Nederlandse Rijk betaalden ieder 200.000 gulden. Het was geen succes: de dam bleek niet stormbestendig en na zware stormen in de winter van 1882, werd besloten met de reparatiewerkzaamheden te stoppen. De dam is bij laag water nog steeds deels te zien waardoor wadlooptochten gebruik kunnen maken van dit stukje historie. De veerdam bij Holwerd is de aanzet van deze dam.

Tweede Wereldoorlog

In 1940 werden Duitse troepen naar Ameland gebracht. Binnen enkele uren was Ameland onder de controle van het Duitse leger. Omdat Ameland weinig strategische waarde had voor de geallieerden is er nooit een invasie uitgevoerd op Ameland. De Duitse troepen gaven zich pas op 3 juni 1945 over, bijna een maand na de capitulatie van nazi-Duitsland. Op Ameland zijn meerdere bunkers door de Wehrmacht aangelegd die deel uitmaakten van de Atlantikwall. De bunkers ten zuidwesten van Hollum dienden als kustbescherming voor de verdediging van het Borndiep. In november 2010 zijn er opgravingen verricht om te inventariseren of de bunkers als museum kunnen fungeren. Na deze opgravingen zijn de bunkers weer grotendeels begraven.

Bestuur en politiek

Zetelverdeling gemeenteraad

De gemeenteraad van Ameland bestaat uit 11 zetels. Hieronder staat de samenstelling van de gemeenteraad sinds 2006:

Cultuur

Amelandse klederdracht

Molen De Phenix in Nes

Op Ameland wordt geen Fries, maar Amelands gesproken, een mengdialect dat verwant is aan het Stadsfries. In tegenstelling tot alle andere waddendialecten is het Amelands nog zeer vitaal. De bewoners worden Amelanders genoemd.

Ameland is door zijn bijzondere lichtval en landschap reeds lang een geliefde verblijfplaats voor kunstenaars. Sinds 1996 wordt er in november de Ameland kunstmaand georganiseerd. Over het hele eiland exposeren dan kunstenaars uit binnen- en buitenland op dertig locaties hun schilderijen, keramiek, foto's, beelden en installaties.

Een eeuwenoude variant op het Sinterklaasfeest wordt lokaal gevierd als 'Sunneklaas'. Deze traditie voor en door Amelanders is van oudsher met veel mystiek omgeven. Mensen van buiten het eiland worden geacht zich er niet mee te bemoeien en het liefst rond 5 december ook het eiland te mijden.^[11][12][13]

Musea

Op Ameland zijn meerdere musea.^[14]

• 
  Hollum: Cultuurhistorisch Museum Sorgdrager, Maritiem Centrum Abraham Fock, vuurtoren Bornrif en molen De Verwachting.


• 
  Ballum: Nobels Nostalgisch Museum^[15]
  


• 
  Nes: Natuurcentrum Ameland, molen De Phenix en het brandspuithuisje.


• 
  Buren: Landbouw- en Juttersmuseum Swartwoude.

Monumenten

In de gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten en oorlogsmonumenten, zie:

• Lijst van rijksmonumenten in Ameland


• Lijst van oorlogsmonumenten in Ameland

Kunst in de openbare ruimte

In de gemeente zijn diverse beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte, zie:

• Lijst van beelden in Ameland

Scheepvaart

Vuurtoren van Ameland

Haven

Bij Nes, aan de zuidkant van Ameland, liggen de veersteiger en de jachthaven van het eiland. De jachthaven is een van de zeventien waddenhavens en wordt beheerd door Stichting Jachthaven het Leyegat. De haven is geopend van 1 april tot 1 november. Bij laagwater is de haven alleen voor kleine schepen aan te varen vanwege de geringe diepte van 0,60-0,80 m bij de haveningang. De aanvaarroute door de Reegeul is recht en bebakend. De haveningang bevindt zich aan de oostkant van de veerbootsteiger. Vanaf de Reegeul moet rekening gehouden worden met af- en aanvaart van veerboten en rondvaartboten. Droogvallen kan op verschillende plekken, bijvoorbeeld ten oosten van de jachthaven. De haven heeft drijvende steigers met stroomaansluiting, een havenkantoor met meteo- en getijde-informatie en sanitaire voorzieningen.

Veerdienst

Rederij Wagenborg onderhoudt een veerdienst tussen Nes en Holwerd.

Tot de jaren 50 van de 20e eeuw werd door de Amelander schippers Olivier & van der Geest decennialang een veerdienst volgens vaste dienstregeling onderhouden tussen Zwarte Haan en Ballumerbocht te Ameland. In de eeuwen ervoor werd van Zwarte Haan gevaren door beurtschippers, zowel naar Ameland als Terschelling. Na de aanleg van de Afsluitdijk in 1932 veranderden de stromingen in de Waddenzee geleidelijk aan en slibden de vaargeulen uiteindelijk zover dicht dat het steeds moeilijker werd de veerdienst vanaf Zwarte Haan naar Ameland uit te blijven voeren. In de Tweede Wereldoorlog werd door de Duitsers de pier van Holwerd aangelegd ten behoeve van de veerdienst naar Ameland.^[16] Na de oorlog werd de passagiersdienst vanaf Holwerd uitgevoerd en kwam de veerdienst aan in Nes (Ameland). Olivier & van der Geest voeren in 1948 hun laatste dienstregeling vanaf Zwarte Haan. In 2004 was er het plan om de veerdienst voor toeristen in ere te herstellen, en alhoewel het plan al enkele keren aangehaald is er tot op heden (nog) niets van gekomen.

Reddingsdienst

Het paardengraf in de duinen, begin jaren 80

Het reddingstation van de KNRM heeft eigen faciliteiten in de Ballumerbocht aan de stroomleidam, zo'n 4 kilometer ten westen van de veerdam. Tot 1988 was de reddingsboot een motorsloep, die op het strand vanaf een botenwagen gelanceerd werd. Vanaf 1988 is er een motorreddingsboot en is de lancering van de reddingsboot met behulp van paarden een toeristische attractie. Ameland was het enige reddingsstation in West-Europa waar dit tot het eind van de motorsloep met behulp van paarden gebeurde. Op 14 augustus 1979 ging het mis, en werden de paarden in een diep zwin gesleurd. Ze zijn in de duinen begraven, naast de overgang waar de reddingsboot over het duin naar het strand getrokken werd. Deze gebeurtenis wordt de ramp van Ameland genoemd. Hoewel overwogen werd om de paarden door een waterbestendige tractor te vervangen, is besloten nieuwe paarden op te leiden en de paardentractie te handhaven. De oude reddingsboot is tentoongesteld in het reddingsmuseum "Abraham Fock", dat in 2008 werd gerestaureerd.

Verkeer en vervoer

Busverkeer

Op het waddeneiland rijden 2 buslijnen van Arriva. Hierop rijden sinds 1 januari 2017 elektrische bussen.

Vliegverkeer

Het eiland beschikt over een klein vliegveld bij Ballum: Ameland Airport Ballum. Het wordt voornamelijk recreatief gebruikt, maar het is ook een landingsplaats voor de SAR reddingshelikopters van het 303 Search and Rescue Squadron op Vliegbasis Leeuwarden, dat ambulancediensten levert voor het waddengebied.

Energievoorziening

In oktober 2013 kreeg Ameland een subsidie van het Waddenfonds voor de bouw van een zonnepark met 23.000 panelen met een totaalvermogen van 6 megawatt (MW).^[17] Het zonnepark zal voorzien in minimaal 20% van het elektriciteitsverbruik van het eiland. Het park met een omvang van circa 10 hectare ligt op het vliegveld van Ameland. De totale kosten van het project bedragen zo’n 6,9 miljoen euro.

De Amelander Energie Coöperatie U.A.(AEC) is een bedrijf dat is opgericht met als doel de Amelander energiegebruikers duurzaam opgewekte stroom en CO₂ gecompenseerd gas te leveren^[18].

Geboren op Ameland

• 
  Eelke Bakker, oudste man van Nederland


• 
  Hannes de Boer, verspringer


• 
  Jan Bruin, voetballer


• 
  Willem Cornelis de Groot, architect


• 
  Johannes de Jong, kardinaal-aartsbisschop van Utrecht
  


• 
  Hidde Dirks Kat, commandeur op de walvisvaart


• 
  Margaretha Renes-Boldingh, romanschrijfster


• 
  Sjoerd Soeters, architect


• 
  Geertruida Jeanette Thorbecke, patholoog

Overleden op Ameland

• 
  Henk Geurts (2009), politicus

Aangrenzende gemeenten

Aangrenzende gemeenten
Terschelling		Schiermonnikoog
Waadhoeke	Ferwerderadeel	Dongeradeel

Externe link

• Gemeente Ameland


• Amelander historie

Zie de categorie Ameland van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

	Plaatsen in de gemeente Ameland
Dorpen: Ballum · Buren · Hollum · Nes Buurtschappen: Ballumerbocht · Kooiplaats Friesland: Steden en dorpen      Nederland: Provincies · Gemeenten

	Gemeenten in de provincie Friesland
Achtkarspelen · Ameland · Dantumadeel · De Friese Meren · Harlingen · Heerenveen · Leeuwarden · Noardeast-Fryslân · Ooststellingwerf · Opsterland · Schiermonnikoog · Smallingerland · Súdwest-Fryslân · Terschelling · Tietjerksteradeel · Vlieland · Waadhoeke · Weststellingwerf Steden en dorpen · Voormalige gemeenten · Nederland: Provincies · Gemeenten