Ndtyhij

Gravure van de aanbieding van het smeekschrift, door Frans Hogenberg

Hendrik van Brederode biedt Margaretha van Parma het Smeekschrift der Edelen aan.

16e-eeuwse pentekening van een lid van het eedverbond der edelen met bijhorende symboliek: grijs livrei, geuzenpenning, bedelnap, zwaard, pistool en Turkse snor

19-eeuwse illustratie van het Eedverbond der Edelen (Hendrik Conscience, Geschiedenis van België, 1859)

Het Verbond der Edelen (ook Compromis) was een verbond van de lagere adel, voornamelijk uit de Zuidelijke Nederlanden, dat de opheffing vroeg van de Inquisitie en de verzachting van de vervolgingen van de protestanten met maatregelen tegen de ketters (november 1565). Het maakte deel uit van de aanloop naar de Tachtigjarige Oorlog.

Geschiedenis

Het Verbond werd aangevoerd door Hendrik van Brederode, geflankeerd door de graven Floris van Culemborg en Lodewijk van Nassau^[1] Zij kanaliseerden de toenemende onvrede onder de lagere en middelgrote adel met protestantse sympathieën. Zij wilden naar het voorbeeld van de Franse Hugenoten de krachten bundelen van al wie godsdienstvrede voorstond. De kopstukken van de hoge adel - graaf Lamoraal van Egmont, de graaf van Horne, Filips van Montmorency, baron Floris van Montigny, de graaf van Hoogstraten, Antoon II van Lalaing en Willem van Oranje - hielden zich aanvankelijk afzijdig.

Willem van Oranje stond in contact met het Verbond via zijn broer Lodewijk van Nassau. Naast de vrees voor de invoering van de Spaanse inquisitie en afkeer van strenge godsdienstplakkaten, speelde voor de adel het streven naar het behoud van de eigen positie een rol. Vele edelen waren verarmd en door de opkomst van ambtenaren als uitvoerders van het bestuur van hun invloed beroofd.

Op 5 april 1566 kwamen zo'n 200 edelen bijeen afkomstig uit alle delen van de Nederlanden. Ze verschaften zich toegang tot het Paleis op de Koudenberg en overhandigden het Smeekschrift der Edelen aan landvoogdes Margaretha van Parma. Dit veroordeelde de Inquisitie in felle bewoordingen en dreigde nauwelijks verholen met gewapende opstand als er geen einde zou komen aan de vervolging.^[2] Nochtans keerde het smeekschrift zich voor het overige niet tegen het gezag van koning, regering of kerk.

Bij de overhandiging werden de edelen bedacht met de naam gueux (bedelaars), die ze als een eretitel gingen aannemen (vandaar:geuzen).

De beeldenstorm van augustus 1566 dreef de adel tot het zogenaamde Akkoord met Margaretha van Parma (23 augustus 1566). Hierbij zouden de edelen Margaretha steunen bij het herstellen van de openbare orde voor zover de protestantse erediensten ongemoeid werden gelaten in plaatsen waar ze voet aan wal hadden gekregen. Het Compromis werd daarop ontbonden, waardoor de opstand zonder leiding viel.

Een overgebleven groep, het zogeheten Compromis van Breda, bood in februari 1567 zonder succes een nieuw smeekschrift aan. Uitgeweken edelen verbonden zich in Duitsland tot een nieuw Compromis (Diederik Sonoy).

De voornaamste leden van het Verbond der Edelen

• 
  Lodewijk van Nassau (1538 - gesn. 1574)


• 
  Hendrik van Brederode (1531 - 1568), bijgenaamd 'Grote Geus'


• 
  Floris van Culemborg (1537 - 1598)


• 
  Jan van Marnix (1537 - gesn. 1567)


• 
  Hendrik Bentinck, drost van Culemborg
  


• 
  Johan Ripperda tot Weldam (1536 - 1591)


• 
  Adolf van der Aa (gesn. 1568)


• 
  Wessel van den Boetzelaer (1500 - 1575)


• 
  Jan van Casembroot (ca. 1525 - onthoofd 1568)


• 
  Otto van den Boetzelaer (ca. 1530 - 1568)


• 
  Lancelot van Brederode (onthoofd, 1573)


• 
  Johan van der Does (1545 - 1604)


• 
  Albrecht van Egmont (overl. 1595)


• 
  Charles de Boisot (ca. 1530 - 1575)


• 
  Berthold Entens van Mentheda tot Middelstum (1539 -gesn. 1580)


• 
  Nicolaas de Hames (ca. 1528 - 1568)


• 
  Gislain de Fiennes (overl. 1577)


• 
  Daniël van den Boetzelaer (ca. 1525 - 1591)


• 
  Filips van der Aa (overl. 1586)


• 
  Frederik van Dorp (1547 - 1612)


• 
  Willem van Blois van Treslong (ca. 1529 - 1594)


• 
  Dirk van Bronkhorst-Batenburg (onthoofd, 1568)


• 
  Gijsbert van Bronkhorst-Batenburg (onthoofd, 1568)


• 
  Jan van Montigny (onthoofd, 1568)


• 
  Rutger van den Boetzelaer (1534 - 1604)


• 
  Willem van den Bergh (1537 - 1586)


• 
  Diederik Sonoy (1529 - 1597)


• 
  Seerp Galama (1528 - 1581)


• 
  Floris van den Boetzelaer (ca. 1520 - ca. 1575)


• 
  Jacob van Ilpendam (onthoofd, 1568)


• 
  Bernard van Merode (1510 - 1591)


• 
  Karel van Mansfeld (1543 - 1594)


• 
  Arent van Duvenvoirde (1528 - 1599)


• 
  Gemme van Burmania (1523-1602)

Literatuur

• J.W. te Water (1776-1796), Historie van het Verbond en de Smeekschriften der Nederlandse edelen, 1564-1567 (4 delen)


• R. Fruin (1900), Het voorspel van de Tachtigjarige Oorlog
  


• P.A.M. Geurts (1956), De Nederlandse Opstand in de pamfletten 1566-1584, Nijmegen - lees on-line (dnbl.org)


• G. Bonnevie-Noël (1968), "Liste critique des signataires du Compromis des Nobles", in: Bulletin van de Vereniging voor de geschiedenis van het Belgisch protestantisme, 5e reeks, vol. III, p. 80-110


• Henk van Nierop (1992), Edelman, bedelman. De verkeerde wereld van het Compromis der Edelen , in: BMGN - Low Countries Historical Review, nr. 107/1, p. 1-27


• P. Arnade (2008), Beggars, Iconoclasts, and Civic Patriots: The Political Culture of the Dutch Revolt, Ithaca, NY

Externe links

• Drijvende kracht achter de Opstand

Bronnen die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Eedverbond der Edelen op Wikisource